Απ' την Θράκη ξεκίνησε το έθιμο του εορτασμού της ανοίξεως ...

Γράφει από την Αθήνα, ο συνεργάτης του xronos.gr, συγγραφέας - λαογράφος Γιώργος Λεκάκης - www.lekakis.com 

Ένας νέος μήνας μπαίνει σήμερα στην ζωή μας - και δη στην Ιστορία μας. Ο Μάιος, που φέρει πολλά επίθετα, ένα των οποίων είναι και Τριανταφυλλάς! Και όπως κάθε πρωτομηνιά κάμει αυτή η στήλη, θα επιχειρήσω να περιγράψω περιληπτικώς το πώς εορτάζεται ο Μάιος στην Θράκη.

Σήμερα Πρωτομαγιά, εμείς οι Έλληνες βγαίνουμε όλοι στις εξοχές να εορτάσουμε την νέα φορεσιά της φύσεως και να χαρούμε την άνοιξη. (Χιλιάδες χρόνια αργότερα, η Πρωτομαγιά έγινε γιορτή της εργατιάς - εισαγόμενη γιορτή και στην Ελλάδα).

Στην κυρίως Eλλάδα το ρόδον έγινε γνωστό από την Θράκη δια μέσου των ορφικών διδασκαλιών, του μέγα Θρακιώτη μύστη Ορφέα. Οι Τελχίνες κατασκεύασαν το δρεπάνι του Κρόνου, με το οποίο αυτός κυνήγησε τον Ουρανό πάνω από τον ουρανό της Θράκης. Και κάπου εκεί του απέκοψε τα γεννητικά του όργανα. Το αίμα που έσταξε απ' αυτήν την ιεροτελεστία, έβαψε κόκκινα τα βουνά της Θράκης (έτσι επήρε το όνομά της η Ροδόπη) και τα άνθη, που αφθονούσαν στην γη της, τα τριαντάφυλλα. Έτσι δημιουργήθηκαν τα κόκκινα τριαντάφυλλα, που πριν ήσαν λευκά, και πλέον ελέγοντο ρόδα! (Κατ' άλλην παράδοσή μας, από το αίμα του Αδώνιδος ανεβλάστησαν δυο φυτά: Η ανεμώνη και το ρόδο). Το κοσμικό δρεπάνι πετάχτηκε μετά στην θάλασσα, πάγωσε κι έγινε στεριά (έτσι δημιουργήθηκε η νήσος Κέρκυρα, γι' αυτό και είναι δρεπανόσχημη - άλλωστε Δρεπάνη ήταν το πρότερον όνομά της. Έτσι προκύπτει ιερή σχέση Θράκης-Κερκύρας). Μ' όλα αυτά, το άνθος του ρόδου έγινε ιερό σύμβολο. Υμνήθηκε ως η «Νύμφη των Ανθέων». Οι Θράκες γνώρισαν το ρόδο στους υπολοίπους και διέδωσαν την λατρεία και την καλλιέργειά του. Ονομαστές πόλεις για τα τριαντάφυλλά τους ήταν το πιθανότερον αποικίες Θρακιωτών, όπως η Σαρόν (ή Σαρών, κοιτίδα των Φιλισταίων στην Παλαιστίνη) εκ της αρχαίας Σάρου των Δορίσκων της Ζώνης Θράκης, κ.ά. Η πανάρχαιη σχέση Θράκης-ρόδου «πέρασε» και στην χριστιανική Θράκη, με τον άη Γιάννη τον Θεολόγο ή Νηστευτή, τον οποίο κυρίως στην Θράκη λένε και Τριανταφυλλά, για τα τριαντάφυλλα που καλλιεργούν και το ροδέλαιο που παίρνουν απ' αυτά. Πιστεύουν πως ο άη Γιάννης ο Τριανταφυλλάς τιμωρεί με χαλάζι όσους ασχολούνται με γεωργικές εργασίες την ημέρα της γιορτής του.

Το χελιδόνισμα είναι ένα τραγούδι, που έρχεται από τα απώτατα αρχαία ελληνικά χρόνια, που τργουδούσαν τα παιδιά για να υποδεχθούν την άνοιξη. Αυτό το πανάρχαιο ελληνικό έθιμο. τραγουδιέται ακόμη και σήμερα, στις Μέτρες της Θράκης (αλλά και την Ρόδο, κ.α. - έτσι προκύπτει λαογραφική σχέση Θράκης-Ρόδου). Εάν η νοικοκυρά δεν φιλέψει κάτι τα παιδιά, και μάλιστα σπουδαίο γι' αυτά, την απειλούν και την κοροϊδεύουν.

Την έλευση της ανοίξεως εορτάζουν και οι Πομάκοι, πανάρχαιο ελληνικό φύλο της Θράκης. Η γιορτή των μουσουλμάνων Πομάκων καλείται Χιντρελέζ (ή Εντρελές) και εορτάζεται ανήμερα τ' άη Γιώργη (με το παλαιό ημερολόγιο) - άρα δεν είναι θρησκευτικού περιεχομένου, αλλά φυσικού. Το πομακικό αυτό έθιμο φέρει και χαρακτηριστικά του αρχαίου ελληνικού κλήδονα (υπέρ του Κληδονίου Διός), που στην Σύμη εορτάζεται Μάιο (άλλη σχέση Θράκης-Δωδεκανήσων). Η έλευση της ανοίξεως είναι τόσο ισχυρή παράδοση στην Θράκη, που πέρασε να εορτάζεται σε όλους τους πληθυσμούς που αργότερα ήλθαν να κατοικήσουν στην θράσσα γη, όπως οι τουρκόφωνοι και οι αθίγγανοι (μουσουλμάνοι ρωμά). Οι πρώτοι βέβαια βρίσκουν ευκαιρία, χειραγωγούμενοι, και το γιορτάζουν δίνοντας «τουρκική» διάσταση στο Μέγα Πιστό.

Σήμερα Πρωτομαγιά, οι θρακιώτικες οικογένειες των κτηνοτρόφων το πρωί πίνουν γάλα. Και όποιος είχε πολλά αρμέγματα μοίραζε κι από ένα κανάτι γάλα στους πτωχούς «για τις ψυχές των πεθαμένων του». Η Θράσσα νοικοκυρά φτιάχνει γαλατόπιττες και δίνει σε γείτονες και συγγενείς.

Μέρη που χρειάζονται τις βροχές του (όπως η Ήπειρος, η Μακεδονία, η Θράκη, η Ρούμελη) εξευμενίζουν τον Μάιο για να βρέξει, με το έθιμο της Πιπεριάς (ή Περπερούνας ή Περπεριάς ή Περπερίτσας ή Μπαρμπαρούσας ή Παπαρούνας). Παιδιά περιφέρουν στους δρόμους την Πιπεριά, ένα άτομο νεαρής ηλικίας, που φέρει στο κεφάλι του στεφάνι από άνθη και σ΄ όλο του το σώμα κλαδιά. Η Πιπεριά χορεύει στους δρόμους, συνοδεία άλλων νέων, που τραγουδούν και χορεύουν, ενώ οι γυναίκες απ΄ τα παράθυρα τους καταβρέχουν.

Αν και μισέλλην ο άγιος Αθανάσιος τιμάται από τους Έλληνες. Η 2α Μαΐου θεωρείται η ημερομηνία κοιμήσεως του αγίου - βάσει Κώδικος των Καυσοκαλυβίων. (Αν και περί αυτού υπάρχει διάσταση απόψεων με τον Λαυριώτικο Κώδικα). Ενώ και η β΄ εορτή του ίδιου αγίου (18 Ιανουαρίου) είναι ακόμα έως σήμερα άγνωστο γιατί και πότε καθιερώθηκε. Την θεωρούμενη, λοιπόν, ημέρα της ανακομιδής των λειψάνων του αγίου Αθανασίου (2 Μαΐου), γίνεται γνωστό πανηγύρι στην Στρύμη και στο Κόσμιο της Θράκης. Μνήμες του παρελθόντος ξυπνούν και στην Σάλπη Ροδόπης από τις δραστήριες γυναίκες του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου. Ο άγιος Αθανάσιος θεωρείται πολιούχος της Σάλπης. Το μικρό γραφικό ξωκκλήσι τ' αγίου - 1,5 χλμ. μακριά από τον οικισμό - ανοίγει για να υποδεχθεί δεκάδες πιστούς του. Στο εκκλησάκι της Σάλπης αναβιώνει το έθιμο της τράπεζας αγάπης. Για την τράπεζα στην γιορτή τ' αγίου σφάζονται αρνάκια, τα οποία εν συνεχεία βράζουν οι γυναίκες και τα μοιράζουν στους πανηγυριστάς. Εκτός από το ξωκκλήσι, και η εκκλησία που υπάρχει μέσα στο χωριό είναι του αγίου Αθανασίου! Ο άγιος - πιστεύουν εκεί - έχει κάνει πολλά θαύματα, και βοηθάει σε κάθε περίπτωση, είτε ασθένεια, είτε για τα χωράφια τους. Πάντως στην Θράκη γιορτάζει και ο ναός των Λαβάρων (τ. Σαλτίκιοϊ) Έβρου, όχι για τον άγιο, αλλά διότι ανεγέρθη εις ανάμνησιν της νίκης, στην θέση Κουρί, των 300 εντόπιων Ελλήνων και μιας μικρής ομάδας Ελλήνων από άλλες περιοχές, εναντίον των Τούρκων (2 Μαΐου 1821). Στην διάρκεια της μάχης υψώθηκαν λάβαρα με ελληνικές γαλανές σημαίες με μαύρους σταυρούς. Γι' αυτό και ονομάσθηκε το χωριό Λάβαρα. Η εκκλησιά αποπερατώθηκε το 1834.

Στις 5 Μαΐου, της αγίας Ειρήνης, γίνεται ονομαστό πανηγύρι στους Ασκητές Θράκης.

Στις 13 Μαΐου εορτάζει η μάρτυς Γλυκερία. Έζησε στην Τραϊανούπολη του Έβρου, τον 3ο μ.Χ. αι. Φυλακίσθηκε σε απόλυτη απομόνωση, επειδή γκρέμισε ένα άγαλμα του Διός. Και μετά ρίφθηκε στα θηρία.

Στα μέσα Μαΐου εορτάζεται πάντα με μεγάλη λαμπρότητα η απελευθέρωση της Κομοτηνής. Με επίκεντρο την ημέρα αυτή ο Δήμος Κομοτηνής διοργανώνει πολυήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις με τον τίτλο «Ελευθέρια Θράκης».

Στον Λουτρό Έβρου, όπου τα ιαματικά λουτρά Τραϊανουπόλεως, κάθε 21η Μαΐου - όπου τιμάται και ο ναός του χωριού - πλήθος πιστών έμπαινε στο νερό των θερμών πηγών, λουζόταν και εν τέλει έπιναν το ιαματικό νερό προς «σωματικήν ωφέλειαν» ( βλ. σχ. πληροφορία του ιατρού Μ. Μελίρρυτου, γράφοντας το 1871 για την επαρχία Μαρωνείας, όπου υπήγετο τότε εκκλησιαστικώς ο Λουτρός και όλο το νότιο τμήμα του νυν ν. Έβρου Θράκης. Πολιτικώς, ο Λουτρός ανήκε στον νομό - τότε καζά - Φερών και ωνομάζετο Λουτζά-κιοϊ. Είχε 40 χριστιανικές οικίες, μια εκκλησία και ένα κοινό σχολείο).

Την 26η Μαΐου τιμάται και ο ιστορικός επίσκοπος της Βερρόης (> Βέρροιας - νυν Στάρα Ζαγορά) Θράκης, απόστολος Κάρπος, συνεργάτης του Παύλου, εις των Ο΄. Η καταγωγή του ήταν από την Τρωάδα του Ελλησπόντου. Στο σπίτι του, ο απ. Παύλος λησμόνησε τον μανδύα του (Β. Τιμοθ.4-13). Ο Κάρπος έσπευσε να του τον παραδώσει κι οι δυο άνδρες συνδέθηκαν με βαθειά φιλία. Ο Κάρπος έγινε μαθητής και βοηθός του Παύλου και κομιστής των επιστολών του στις Εκκλησίες στις οποίες έγραφε. Ο Κάρπος άλλαξε την πίστη σε πολλούς εθνικούς και έγινε επίσκοπος Βάρνης, όπου κάθε ημέρα «εξεδίωκε πονηρά πνεύματα». Η Δυτ. Εκκλησία τον μνημονεύει την 13η Οκτωβρίου.

ΠΗΓΕΣ:

Γ. Λεκάκης «Τάματα και αναθήματα», εκδ. «Γεωργιάδης», 2001.

Και στήλη «Πανηγυρόλογιον» του Γ. Λεκάκη στο περιοδικό «Ελληνικό Πανόραμα» - βλ. σχ http://www.lekakis.com/index.php?option=com_content&view=article&id=86&Itemid=149

Αναβιώνουν παλαιά παιγνίδια στο Λαογραφικό Μουσείο Κιλκίς

Το παιδί λέγεται παιδί διότι πρέπει να παίζει. Παιδί, παίζω, παιγνίδι είναι λέξεις της ιδίας ρίζας, της ιδίας οικογενείας. Άρα οι σοφοί πρόγονοί μας ήθελαν να μας κάνουν σαφές ότι στα παιδιά ταιριάζει το παιγνίδι. (Γνώση που δεν προκύπτει από άλλες γλώσσες: Λ.χ. οι Γερμανοί λένε Kind το παιδί, αλλά spielen-Spiel το παίζω-παιγνίδι). 

Σήμερα την εποχή των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και των φορητών υπολογιστήρων, το Λαογραφικό Μουσείο Κιλκίς πρωτοπορεί και προσκαλεί τα παιδιά να γνωρίσουν τα παιγνίδια του παρελθόντος.

Το «τζαμί», η «κεραμίδα», το «ξιλίκι», οι «βόλοι», το «τσέρκι», το «σκοινάκι», η «σβούρα», τα «κότσια», κ.ά. παλαιά παιγνίδια θα αναβιώνουν στην αυλή του Λαογραφικού Μουσείου Κιλκίς κάθε Τετάρτη (έως την 30ή Μαΐου και ώρες 09:00-13:00).

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα υλοποιείται από τον Οργανισμό Πολιτισμού Νέας Γενεάς και Αθλητισμού του Δήμου Κιλκίς με την συνεργασία του εκπαιδευτικού, Αντωνίου Μπαζιργιάννη.

Σκοπός του προγράμματος είναι η γνωριμία των σημερινών παιδιών με τα παιγνίδια που παίζονταν τα παλαιότερα χρόνια και δεν απαιτούσαν. χρήματα, τεχνολογία, ή απομόνωση, αλλά ωθούσαν τα παιδιά στην γειτονιά, στην κοινωνικότητα. Και το σημαντικότερο, έρχονται σε επαφή με τα παιγνίδια που έπαιζαν και οι πρόγονοί τους, διότι τα περισσότερα απ' αυτά τα έπαιζαν τα παιδιά και στην αρχαία Ελλάδα!

Παράλληλα, με την εκμάθηση των παλαιών παιχνιδιών προβλέπεται και ξενάγηση των μαθητών στους χώρους του Λαογραφικού Μουσείου Κιλκίς.

Μύθος έφη

Η μυστηριώδης πηγή του Παγγαίου

Περί το όρος Παγγαίον (της Θράκης στα αρχαία χρόνια) υπήρχε μια μυστηριώδης πηγή, στην οποία παρατηρείτο το εξής παράδοξο: Όταν έπαιρναν νερό απ' αυτήν την πηγή, σε οποιοδήποτε δοχείο ή αγγείο, και το διατηρούσαν γεμάτο τον χειμώνα, είχε διπλάσιο βάρος, εν συγκρίσει με το βάρος που είχε το θέρος!

Κάτι παράδοξο συνέβαινε και με το νερό της κρήνης της Αρεθούσης της Χαλκίδος. «Μερικοί και υδροστάτας κατασκευάζουσι, δι' ων το βαρύ και κούφον ύδωρ κρίνουσι. Καίτοι πολλαχού κούφον μεν εστί, πονηρόν δε, ως εν Χαλκίδι της Αρεθούσης».

ΠΗΓΗ: Θεόφρ. «Αιτίαι Φυσικαί», ζ. 

Πλουτ. «Ησιόδου απομνημονεύματα», 59.

xronos.gr

www.lekakis.com