ΠΕΡΙ ΠΡΟΟΔΟΥ «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» Πλάτων

Γράφει ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΖΑΓΟΡΙΑΝΟΣ

Από παιδί άκουγα τον κόσμο να μιλάει για πρόοδο, χωρίς κανένας να αποσαφηνίζει τι είναι αυτό, χωρίς να αναφέρεται στο πως και το γιατί… Για άλλον πρόοδος ήταν να πηγαίνεις κάθε Κυριακή στην εκκλησία, για άλλον να αγοράσεις καινούργιο αυτοκίνητο, για άλλον να πάρεις προαγωγή στη δουλειά σου, να πάρεις καλό βαθμό στο σχολείο κ.ο.κ. 

Αργότερα, όταν κατάλαβα καλύτερα την ουσία της λέξης, κατέληξα ότι πρόοδο μπορούμε να πούμε, την κίνηση προς τα εμπρός και κάθε αλλαγή προς μια επιθυμητή κατεύθυνση, κάθε τι που μας φέρνει πιο κοντά στο στόχο μας. Η πρόοδος δηλαδή κατά τεκμήριο αποτελεί σκοπό και επιδίωξη κάθε ανθρώπου. Καλό είναι να μη ξεχνάμε όμως, ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να έχει άλλο σκοπό και διαφορετική επιδίωξη από τους άλλους. Συμπερασματικά όσο μεγαλύτερες είναι οι ομάδες που έχουν κοινούς στόχους, τόσο μεγαλύτερη ταύτιση υπάρχει στην άποψη των ανθρώπων περί προόδου. 

Ανάλογα με το πεδίο αναφοράς, η πρόοδος μπορεί να αφορά την επιστήμη, την τεχνική, την τεχνολογία, την οικονομία, την κοινωνία, την υγεία, την παιδεία, το βιοτικό επίπεδο και εν τέλει μπορεί να αφορά τον ίδιο τον άνθρωπο, τη σχέση του με το εαυτό του, τους ανθρώπους, τη ζωή και το περιβάλλον. 

Η πρόοδος γίνεται αντιληπτή κύρια με τη συγκριτική μέθοδο, δηλ. συγκρίνουμε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους χρησιμοποιώντας τα ίδια κριτήρια, έχουμε δηλαδή διαχρονικά, σταθερά μέτρα σύγκρισης. Μπορούμε επίσης να συγκρίνουμε ομοειδή πράγματα σε διαφορετικούς τόπους ή διαφορετικές ομάδες ανθρώπων… Σ’ αυτή τη διαδικασία επικρατούν συνήθως δυο αντιλήψεις, 

η γραμμική αντίληψη που προσεγγίζει την πρόοδο επιφανειακά και βασίζεται στην ποσοτική σύγκριση και η διαλεκτική αντίληψη που υπολογίζει την πρόοδο σε σχέση με το περιβάλλον, τις αιτίες και τις αφορμές, τις δυνατότητες, τα προβλήματα και τα αποτελέσματα. 

Σε κάθε περίπτωση ο υποκειμενικός παράγοντας παίζει καθοριστικό ρόλο στην αντίληψη που έχουμε για την πρόοδο. 

Η πραγματική πρόοδος, που έχει σχέση με την ανάπτυξη και την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας, συνδέεται άμεσα με τον πολιτισμό δηλ. ένα σύνολο αξιών και επιτευγμάτων σε υλικό και πνευματικό επίπεδο. Αναλυτικότερα αφορά, αφ’ ενός την βελτίωση των όρων διατροφής- κατοικίας- εργασίας- υγείας- παιδείας- επικοινωνίας κ.λ.π. και αφ’ ετέρου την βελτίωση των σχέσεων των κοινωνικών ομάδων μέσα σ’ ένα καθεστώς ισονομίας- ελευθερίας- πολιτικής ισότητας- αξιοπρέπειας. 

Όμως η πρόοδος, όταν δεν αφορά τον άνθρωπο, είναι πραγματική ή είναι ένα παιχνίδι αριθμών και διαπιστώσεων; Βλέπουμε μια ραγδαία τεχνολογική και επιστημονική εξέλιξη και ταυτόχρονα υστέρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, βλέπουμε να ξεπερνιούνται παλιότερες κοινωνικές δομές, αλλά ταυτόχρονα να γεννιούνται νέες μορφές ανισότητας και βαρβαρότητας. 

Ενώ η τεχνολογική πρόοδος τείνει να γίνει ανεξέλεγκτη, η λογική μεταβάλλεται σε παραλογισμό, καθώς παρατηρούμε μαζί με τους υπολογιστές και το διαδίκτυο, να ανθούν αστρολόγοι, μέντιουμ, προφήτες, χαρτορίχτρες και καφετζούδες. Γινόμαστε καθημερινοί μάρτυρες περιπτώσεων, όπου η ειδίκευση ή η κατάρτιση παρουσιάζεται σαν σοφία ή σαν γνώση επί παντός επιστητού. 

Ο άνθρωπος από την ουτοπία οδηγήθηκε, σ’ αυτό που κάποτε ήταν θαύμα. Αυτό έγινε μέσα από την επιστήμη και την τεχνολογία που μας δίνουν μέσα και δυνατότητες να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας όμως αδυνατούν από μόνα τους να δώσουν νόημα στη ζωή μας. 

Σιγά-σιγά παίζοντας με τις ιδέες, αντικαταστήσαμε την πρόνοια με την καινοτομία. Δημιουργήσαμε μηχανές-αντίγραφα της ανθρώπινης νόησης, που ουσιαστικά αιφνιδίασαν τον άνθρωπο, καθώς η φαντασία και η διάνοια, το αστάθμητο και το εκπληκτικό (που είναι χαρακτηριστικά του πνεύματος), μεταφέρθηκαν με αφύσικο τρόπο σε αντικείμενα. Οι άνθρωποι μπερδεύτηκαν, γιατί η εξέλιξη και η πρόοδος στον ανθρωπιστικό τομέα υστερούσαν ή προχωρούσαν πολύ αργά, ενώ στον τεχνολογικό και επιστημονικό τομέα οι διαδικασίες εξέλιξης ήταν ραγδαίες. Έτσι δημιουργήθηκε στρέβλωση στην αντίληψη περί προόδου. Βλέπουμε πολλές φορές η υλική ευμάρεια να δημιουργεί αυταρχικές ή ολοκληρωτικές συμπεριφορές και κοινωνικές ανισότητες, ενώ ταυτόχρονα ο άνθρωπος υποβιβάζεται αποκτώντας χαρακτηριστικά που προσομοιάζουν σε ρομπότ. 

Είναι πολύ σημαντικό, σε περιόδους που, η κοινωνία πολιτών μεταλλάσσεται σε κοινωνία πελατών, το ιδιωτικό πολεμά το δημόσιο, το ατομικό κυριαρχεί πάνω στο συλλογικό, να επαναπροσδιορίζονται η ελευθερία και η δημοκρατία, συνεπακόλουθα και η πρόοδος. 

Αυτό που δίνει πραγματική υπόσταση στην πρόοδο δεν είναι μόνο η βελτίωση των όρων διαβίωσης σε συνδυασμό με τα τεχνολογικά και οικονομικά επιτεύγματα. Πραγματική πρόοδος είναι η συνολική υλική και ψυχοπνευματική ανάπτυξη με επίκεντρο τον άνθρωπο και όχι το κέρδος. Ανάπτυξη που φέρνει απελευθέρωση και εξύψωση του πολίτη. Που δημιουργεί ανθρώπους απαλλαγμένους από πλεονεξία, απληστία και εγωισμό, ικανούς να βιώσουν το μέτρο της ελευθερίας τους, να εκτιμήσουν τη ζωή και το περιβάλλον, να γνωρίσουν τον εαυτό τους και τους συνανθρώπους τους…Να επικοινωνήσουν, να αισθανθούν και να αγαπήσουν.

.xronos gr

15/11/12