Ο νομοθέτης μπροστά στα προβλήματα του διαδικτύου

Αθανάσιος Δ. Πάκας (Π)

Το διαδίκτυο αποτελεί αναμφισβήτητα ένα θετικό επίτευγμα της ανθρώπινης επιστήμης και τεχνολογίας, το οποίο έχει ξεπεράσει κατά πολύ τις προσδοκίες αυτών που το επινόησαν, καθώς αποτελεί το πιο δημοφιλές μέσο της τελευταίας εικοσαετίας. Η αλματώδης ανάπτυξή του, όμως, ανέδειξε μια γενικότερη νομοθετική ανεπάρκεια σχετικά με τη χρήση του.
1.- ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην Ελλάδα η χρήση του διαδικτύου εδραιώθηκε την τελευταία δεκαετία. Είναι γεγονός, πως το διαδίκτυο επέφερε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Μορφοποίησε νέους κανόνες διαλόγου και επικοινωνίας, νέους τύπους κοινωνικότητας, νέες μορφές ομαδοποιήσεων, εισήγαγε νέα κοινωνικά σύμβολα, νέα ψυχολογία, νέες συναισθηματικές καταστάσεις, νέα ήθη, αλλά και επέφερε νέους κινδύνους. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, ώστε η χρήση του να τεθεί στην υπηρεσία του ανθρώπου και της κοινωνίας με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο, διότι, ως γνωστόν, οι κίνδυνοι σπάνια προέρχονται από το ίδιο το μέσο και συχνότερα από τον ίδιο τον άνθρωπο, όταν αυτός επιχειρεί να επιβληθεί στους άλλους ή να αποκομίσει οικονομικό όφελος.

Το διαδίκτυο, λόγω της πολυπλοκότητας, της πολύπλευρης και πολυδιάστατης εφαρμογής καθώς και της ευρύτατης διάδοσής του, προσφέρεται για τέτοιους πειρασμούς.

Είναι ουσιαστικά μη ελεγχόμενο, με την έννοια ότι δεν υπάρχει κάποια κρατική ή άλλη αρχή, η οποία να ελέγχει το περιεχόμενο των ιστοσελίδων, πριν αναρτηθεί. Υπάρχουν πολλοί, που θα επιθυμούσαν έναν τέτοιο έλεγχο. Άλλοι πάλι ίσως να το θεωρούσαν λογοκρισία, αφού το διαδίκτυο στην πράξη ελέγχεται από τους ίδιους τους χρήστες του. Ο κρατικός παρεμβατισμός, δηλαδή, παρατηρείται μόνο σε περιπτώσεις τέλεσης αξιόποινων πράξεων, που διαπράττονται μέσω διαδικτύου.

Αναφορικά με το νομικό καθεστώς που διέπει το διαδίκτυο, θα λέγαμε ότι υπάρχει μια γενικότερη νομοθετική ανεπάρκεια. Μπορεί φαινομενικά να υπάρχει ένα πλήθος ρυθμίσεων, που σχετίζονται με το διαδίκτυο, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχει στην Ελλάδα ένα ενιαίο σώμα νομοθεσίας, που να θέτει κάποιο πλαίσιο νόμιμης λειτουργίας του. Υπάρχουν διάσπαρτοι νόμοι, οι οποίοι δεν καλύπτουν και δεν αντιμετωπίζουν τις νέες ανάγκες, που προκύπτουν από τη χρήση του διαδικτύου.

Επειδή το internet είναι παγκόσμιο μέσο, που δεν περιορίζεται σε εθνικά σύνορα, είναι δύσκολο να θεσμοθετηθεί ένα ενιαίο νομικό πλαίσιο, που να διέπει την ορθή λειτουργία του. Από την άλλη πλευρά, οι προσπάθειες χειραγώγησης και ελέγχου του από  το κράτος προσκρούουν στη νομιμότητα, αφού έρχονται σε αντίθεση με θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτό της πληροφόρησης και της συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας, τα οποία κατοχυρώνονται συνταγματικά (άρθρο 5Α Σ). Το ζητούμενο είναι μια νομοθεσία για το διαδίκτυο, που να ρυθμίζει ένα πλαίσιο λειτουργίας εντός νομιμότητας, να προλαμβάνει και να αποτρέπει παράνομες συμπεριφορές και να καταστέλλει αυτές, όταν εμφανίζονται. Η θέσπιση μιας τέτοιας νομοθεσίας θα πρέπει να ενισχύει την υφιστάμενη και σε καμία περίπτωση να μην παραβιάζει άλλες θεμελιώδεις αρχές του δικαίου.

2.- ΝΟΜΙΚΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

Το διαδίκτυο αποτελεί το μεγαλύτερο δίκτυο υπολογιστών στον κόσμο. Ζούμε πλέον στην εποχή της πληροφορίας, οι ταχύτητες ανταλλαγής δεδομένων συνεχώς αυξάνονται κάνοντας την πληροφορία ακόμη πιο εύκολα προσβάσιμη. Όσο, όμως, βελτιώνεται η ευρυζωνικότητα, άλλο τόσο αυξάνεται και η εγκληματικότητα. Πολλές δικογραφίες πλέον στα δικαστήρια περιλαμβάνουν αυτό που λέμε «ηλεκτρονικό έγκλημα», είτε είναι μέσα από δίκτυα, μέσα από τηλέφωνα, από υπολογιστές, από το διαδίκτυο κλπ. Το «παραδοσιακό» έγκλημα άρχισε να διαπλέκεται με το «ηλεκτρονικό».

Το διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει πρόσφορο πεδίο εκδήλωσης ποικίλων εγκληματικών συμπεριφορών. Αυτό οφείλεται κυρίως στις απεριόριστες δυνατότητες που προσφέρει και ιδίως, στην ανωνυμία που παρέχει. Οφείλεται, επίσης, και στα νομοθετικά κενά καθώς η νομοθεσία παραδοσιακά παρακολουθεί από απόσταση τις τεχνολογικές εξελίξεις. Στο διαδίκτυο βρίσκει πεδίο εφαρμογής η βασική αρχή που θέλει την ανθρώπινη δραστηριότητα και την κοινωνική πραγματικότητα να προπορεύονται της νομοθετικής τους ρύθμισης.

Ηλεκτρονικό έγκλημα θεωρείται η αξιόποινη πράξη, που τελείται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και συστημάτων επεξεργασίας δεδομένων.

Χωρίζεται σε: 

• α) έγκλημα τελούμενο με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και μόνο, χωρίς τη χρήση διαδικτύου (computer crime) 
• και β) σε κυβερνοέγκλημα (cyber crime).

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του κυβερνοεγκλήματος είναι: α) η διάπραξη της αξιόποινης πράξης λαμβάνει χώρα χωρίς τη μετακίνηση του δράστη και μέσα σε σύντομο χρόνο, β) το έγκλημα πλέον δεν έχει σύνορα – ωστόσο ισχύει διαφορετική νομοθεσία σε κάθε κράτος, γ) τα ίχνη που αφήνονται είναι μόνο ψηφιακά – ο δράστης έχει πολλές ταυτότητες και καλύπτεται πίσω από την ανωνυμία, δ) ο δράστης, τέλος, κατέχει εξειδικευμένες γνώσεις πάνω στην χρήση των υπολογιστών.

Οι κυριότερες μορφές που λαμβάνει το ηλεκτρονικό έγκλημα είναι:

(α) η πορνογραφία ανηλίκων, (β) τα εγκλήματα περί τα ήθη, (γ) οι απάτες μέσω διαδικτύου (π.χ. με πιστωτικές κάρτες), (δ) η παράνομη διείσδυση σε υπολογιστικά συστήματα, (ε) η διακίνηση πειρατείας λογισμικού, (στ) η διακίνηση ναρκωτικών ουσιών και όπλων, (ζ) η σωματεμπορία, (η) η υφαρπαγή προσωπικών δεδομένων, (θ)η κυβερνοτρομοκρατία, οι απειλές ζωής, οι συκοφαντίες, οι εξυβρίσεις, οι κακόβουλες δημοσιεύσεις φωτογραφιών και βίντεο, (ι) η παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων κ.ο.κ. Έχουν, βέβαια, εκδηλωθεί και πιο ακραίες μορφές εγκληματικότητας μέσα από το διαδίκτυο, όπως η συμμετοχή σε αυτοκτονία (π.χ. μέσα από chatrooms, facebook κ.λ.π.) και η ηθική αυτουργία σε ανθρωποκτονία.

3.- ΠΟΙΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

Ο Ποινικός Κώδικας περιλαμβάνει μια σειρά από άρθρα που αφορούν την καταστολή του ηλεκτρονικού εγκλήματος. Αυτά είναι:

Άρθρο 13 εδ. Γ΄ ΠΚ – Έννοια εγγράφου. Ως έγγραφο θεωρείται κάθε μέσο που χρησιμοποιείται από ηλεκτρονικό υπολογιστή για εγγραφή, αποθήκευση, παραγωγή, αναπαραγωγή πληροφοριών και στοιχείων. Τέτοια μέσα θεωρούνται οι δισκέτες, οι σκληροί δίσκοι καθώς και γενικότερα τα συστήματα αποθήκευσης ηλεκτρονικών πληροφοριών. Από τη νομολογία του Αρείου Πάγου έχει γίνει δεκτό ότι ως έγγραφα θεωρούνται ακόμη οι φωτογραφικές, κινηματογραφικές παραστάσεις, φωνοληψίες και κάθε είδους μηχανική απεικόνιση. Κάθε αυθαίρετη παρέμβαση σε αυτά τα έγγραφα, είτε με τη μορφή κατάρτισης, είτε με τη μορφή νόθευσης και μέσω του διαδικτύου, υπάγεται στις διατάξεις του ΠΚ για πλαστογραφία.

Άρθρο 348 ΠΚ – Πορνογραφία ανηλίκων. Το έγκλημα αυτό τελούν όσοι: α) κατέχουν παιδικό πορνογραφικό υλικό, το οποίο έχουν λάβει από το διαδίκτυο, β) δημιουργούν τέτοιο υλικό και το διακινούν στο διαδίκτυο και γ) όσοι έχουν στο διαδίκτυο τέτοιο υλικό και επιτρέπουν την πρόσβαση σε αυτό έναντι αμοιβής. Το έγκλημα αυτό, ενώ ανήκε στα λεγόμενα «παραδοσιακά», έχει εξαπλωθεί δραματικά και έχει μεταλλαχθεί ποιοτικά με τη χρήση του διαδικτύου.

Άρθρο 348 Β ΠΚ – Προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους. Το έγκλημα αυτό τελεί και αυτός που μέσω διαδικτύου προτείνει σε ενήλικο να συναντήσει ανήλικο που δεν συμπλήρωσε τα 15 του χρόνια προκειμένου να τελέσει μαζί του τα εγκλήματα, είτε της αποπλάνησης, είτε της πορνογραφίας ανηλίκων. Με τη διάταξη αυτή επιδιώκεται η πάταξη της άγρας ανηλίκων για σεξουαλικούς σκοπούς, που τελείται μέσω του διαδικτύου.

Άρθρο 363 ΠΚ – Συκοφαντική δυσφήμιση. Το έγκλημα αυτό μπορεί να τελεστεί και μέσω του διαδικτύου, με αναρτήσεις, ανακοινώσεις, φωτογραφικό υλικό κλπ. Έχει κριθεί ότι το έγκλημα αυτό τελεί: α) αυτός που δημοσιεύει για άλλον συκοφαντικά γεγονότα σε ηλεκτρονικό έντυπο π.χ. σε ηλεκτρονική εφημερίδα, β) αυτός που συντάσσει συκοφαντική ηλεκτρονική επιστολή για άλλον και την απευθύνει μέσω διαδικτύου σε άλλα πρόσωπα, γ) αυτός που αναρτά στο διαδίκτυο αποκαλυπτικές – άσεμνες φωτογραφίες ενός προσώπου ή άλλα προσωπικά δεδομένα του (π.χ. τηλέφωνα, email, διεύθυνση κλπ.) και διαδίδει ψευδή γεγονότα ως αληθινά. Στις περιπτώσεις αυτές παραβιάζονται και οι διατάξεις της νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων (ν. 2472/1997).

Άρθρο 386 ΠΚ – Απάτη. Οι ψευδείς παραστάσεις – που απαιτεί ο νόμος να συντρέχουν για να στοιχειοθετηθεί το έγκλημα της απάτης – που οδήγησαν στην παραπλάνηση του παθόντα ή την πρόκληση της ζημίας σε αυτόν, μπορούν να γίνουν και μέσω διαδικτύου. Τόπος τέλεσης της πράξης είναι τόσο ο τόπος των ψευδών παραστάσεων όσο και ο τόπος όπου επήλθε η ζημία (ΑΠ 1080/1995).

Άρθρο 386 Α ΠΚ – Απάτη με υπολογιστές. Το έγκλημα αυτό τελείται συνήθως με την διαδικτυακή παρέμβαση σε λογαριασμούς τραπεζών με συνέπεια να γίνει μεταφορά χρημάτων από το λογαριασμό του παθόντα στο λογαριασμό του δράστη.

4.- ΑΝΩΝΥΜΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Η ανωνυμία στο διαδίκτυο αποτελεί μείζον ζήτημα, το οποίο προκαλεί αρκετά νομικά ζητήματα. Ανωνυμία στο διαδίκτυο υπάρχει:

(α) Στα ιστολόγια (blogs) ή στις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης (facebook), όπου ο χρήστης μπορεί ανώνυμα ή ψευδεπώνυμα να εκφράζει τη γνώμη του, να απειλεί, να εξυβρίζει, να συκοφαντεί, να διαδίδει ψευδείς ειδήσεις.

(β) Χρήση ανοικτών δικτύων χωρίς προϋπόθεση ταυτοποίησης του χρήστη (σε δημόσιους χώρους, από μη ασφαλή δίκτυα κ.λ.π.).

Η ανωνυμία στο διαδίκτυο μπορεί να υπάρχει για λόγους αποφυγής των συνεπειών από μια εγκληματική δραστηριότητα (εξύβριση, συκοφαντική ή απλή δυσφήμιση, απειλή κλπ.) ή για λόγους άμυνας του χρήστη απέναντι στη συνεχιζόμενη συλλογή πληροφοριών, προσωπικών δεδομένων, που αποσκοπούν ώστε να δημιουργηθεί ένα προφίλ καταναλωτή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η λεγόμενη «συμπεριφορική διαφήμιση», δηλαδή η διαφήμιση που προκύπτει από τη «συμπεριφορά» του χρήστη στο διαδίκτυο. Βασίζεται σε δεδομένα για την διαδικτυακή περιήγηση του χρήστη και επιτρέπει την προβολή διαφημίσεων, οι οποίες αντανακλούν τα προσωπικά του ενδιαφέροντα.

Ακόμη κι αν διευρύναμε τον κατάλογο των περιπτώσεων στις οποίες θα μπορούσε η δικαστική αρχή να προβεί σε άρση του απορρήτου για την διακρίβωση εγκλημάτων, ο εντοπισμός των δραστών δεν θα ήταν εύκολος. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων καθίσταται αδύνατη η ταυτοποίηση στοιχείων του χρήστη καθώς οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται κατά βάση από εταιρείες του εξωτερικού (κυρίως Η.Π.Α.), οι οποίες δεν δέχονται να χορηγήσουν στοιχεία και ηλεκτρονικά ίχνη χρηστών υπηρεσιών τους και η λειτουργία τους διέπεται από το αμερικανικό και όχι το ελληνικό δίκαιο.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της ανωνυμίας στο διαδίκτυο χρειάζεται ένα νομικό πλαίσιο που θα μας επιτρέπει την άρση της ανωνυμίας, ώστε να μην κρύβονται πίσω από αυτήν οι δράστες εγκλημάτων. Παράλληλα, όμως, θα πρέπει να λυθεί το ζήτημα και σε τεχνικό επίπεδο, ώστε να υπάρχει πραγματική δυνατότητα πρόσβασης σε στοιχεία που οδηγούν στην ταυτοποίηση των δραστών.

5.- ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το νομοθετικό «οπλοστάσιο» που διαθέτει το εθνικό μας δίκαιο για την αντιμετώπιση του εγκλήματος μέσω διαδικτύου είναι ως ένα βαθμό ικανοποιητικό, αλλά χρειάζεται εμπλουτισμό και βελτίωση. Συνεχώς ανακύπτουν νέα ζητήματα και χρειάζονται νομοθετικές αποτελεσματικές παρεμβάσεις, χωρίς ωστόσο να θίγονται βασικά δικαιώματα και συνταγματικά κατοχυρωμένες ελευθερίες των πολιτών και χωρίς να οδηγούμαστε στην ποινικοποίηση της ελεύθερης ανθρώπινης έκφρασης. Το δίκαιο δεν μπορεί να παραμένει στάσιμο, αλλά οφείλει να ακολουθεί την συνεχιζόμενη εξέλιξη της κοινωνίας.

Ιδιαίτερη προσοχή και μέριμνα οφείλουν να δείξουν, τόσο η πολιτεία, όσο και οι ίδιοι οι γονείς, αναφορικά με την εξάπλωση της χρήσης του διαδικτύου σε πολύ μικρές ηλικίες. Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η πρόληψη. Σημαντική, επίσης, είναι η ανάπτυξη επιμορφωτικών προγραμμάτων από το σχολείο, την τοπική κοινωνία, τις διάφορες κοινωνικές οργανώσεις, που θα παρέχουν εκπαίδευση, ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους και τεχνική υποστήριξη.

.pemptousia.gr

21/2/13

--

-

-

ΣΧΕΤΙΚΑ:

• Το τρολάρισμα online «εμποδίζει την επικοινωνία της επιστήμης»

• ΤΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΘΗΝΑΙ... «Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί» Ηράκλειτος

• Δημοσιογραφία στα χρόνια του Διαδικτύου

• ΕΕ: Πιο ευέλικτη νομοθεσία για την «διαδικτυακή» πνευματική ιδιοκτησία