Ο ανθρώπινος καπιταλισμός του σκανδιναβικού μοντέλου

Anders Aslund

ΤΟ ΒΗΜΑ - THE PROJECT SYNDICATE

Με αφορμή τις πρόσφατες ταραχές στις πόλεις της Σουηδίας με πρωταγωνιστές άνεργους μετανάστες, πολλοί παρατηρητές διαπίστωσαν μια αποτυχία του σουηδικού οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου. Κάνουν λάθος. Το σουηδικό/σκανδιναβικό  μοντέλο που προέκυψε τα τελευταία 20 χρόνια έχει παράσχει την μοναδική βιώσιμη οδό για αειφόρο ανάπτυξη που έχει δει η Ευρώπη εδώ και δεκαετίες.

Οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να θυμούνται ότι οι αντιλήψεις περί ισχύος και αδυναμίας αλλάζουν γρήγορα. Την δεκαετία του 1980, οι σκανδιναβικές χώρες ταλανίζονταν από χρόνια ελλείμματα προϋπολογισμών, υψηλό προϋπολογισμό και επανειλημμένες υποτιμήσεις νομίσματος. Το 1999, το περιοδικό «Economist» χαρακτήρισε την Ομοσπονδιακή Γερμανία «ο ασθενής του ευρώ», ένα μνημείο ευρωπαϊκής σκλήρυνσης, με χαμηλή ανάπτυξη και υψηλά ποσοστά ανεργίας.

Τώρα, όμως, το φάσμα της υποτίμησης έχει εξαφανιστεί από τις βορειοευρωπαϊκές χώρες. Οι προϋπολογισμοί είναι σχεδόν ισολογισμένοι, με λιγότερα δημόσια έξοδα και χαμηλότερη φορολογία, ενώ η οικονομική ανάπτυξη έχει ανακάμψει. Ο μετασχηματισμός του παλιού ευρωπαϊκού κράτους πρόνοιας ξεκίνησε στη βόρεια Ευρώπη και συνεχίζει στην υπόλοιπη ήπειρο.

Στη βόρεια Ευρώπη, ο μετασχηματισμός του κράτους πρόνοιας ξεκίνησε στη Δανία το 1982. Σε βαθιά χρηματοπιστωτική κρίση, η παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατική Δανία εξέλεξε ένα συντηρητικό πρωθυπουργό, τον Πουλ Σλούτερ. Μία από τις πρώτες αποφάσεις του ήταν να συνδέσει την δανέζικη κορόνα με το γερμανικό μάρκο για να σταματήσει τον κύκλο του πληθωρισμού. Η δεύτερη μεγάλη απόφαση του Σλούτερ ήταν να απορρυθμίσει την δανέζικη οικονομία, η οποία τώρα έχει τον μεγαλύτερο αριθμό επιχειρήσεων ανά πολίτη. Δεν «πείραξε» όμως την υψηλή φορολογία και άφησε τις κοινωνικές παροχές του κράτος πρόνοιας στη θέση τους.

Καθώς επικρατούσε η οπτική της ελεύθερης αγοράς και πολλά ευρωπαϊκά κράτη προχωρούσαν σε παρόμοιες μεταρρυθμίσεις, το κοινωνικό κράτος πρόνοιας μεταμορφώνεται σε μια κοινωνία πρόνοιας. Οι κυβερνητικές δαπάνες παραμένουν αρκετά μεγάλες για να εγγυηθούν αξιοπρεπείς δημόσιες υπηρεσίες και ένα δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας. Οι μεταρρυθμιστές εξέθεσαν τον δημόσιο τομές στον ανταγωνισμό, κάνοντάς τον πιο αποδοτικό.

Οι συστηματικές μεταρρυθμίσεις στη Βρετανία, τη Δανία, τη Σουηδία, την Πολωνία και την Εσθονία έχουν πολλά κοινά. Πρώτον, όλες προκλήθηκαν από μια βαθιά κρίση του κοινωνικού κράτους πρόνοιας: μειωμένο ΑΕΠ, αυξανόμενη ανεργία, μεγάλα ελλείμματα προϋπολογισμού, πληθωρισμός και υποτίμηση. Χωρίς μια σημαντική κρίση, καμία αξιοσημείωτη μεταρρύθμιση δεν θα ήταν πιθανή.

Δεύτερον, η αλλαγή μιας κυβέρνησης μέσω εκλογών προκάλεσε μεταρρυθμίσεις και τους έδωσε δημοκρατική νομιμοποίηση. Μια μεταρρύθμιση δεν απαιτεί κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, όπως ακούγεται συχνά.

Τρίτον, οι μεταρρυθμίσεις απαιτούν έναν ισχυρό ηγέτη. Καμία σημαντική μεταρρύθμιση δεν πέρασε μέσω συναίνεσης, αν και οι επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις συνήθως γεννούν ευρεία συναίνεση μερικά χρόνια αργότερα. Σε αυτό το σημείο, οι μεταρρυθμίσεις μπορούν να προχωρήσουν και από εκείνους που αρχικά διαφωνούσαν με αυτές, όπως έγινε στη Δανία και τη Σουηδία.

Τελικά, οι θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις του κράτους πρόνοιας απαιτούν ηγέτες που ασπάζονται τις ιδέες της ελεύθερης αγοράς. Η αναθεώρηση απαιτεί μια νέα ιδεολογία και συχνά οι γείτονες ακολουθούν όταν μια χώρα δείξει προς τη σωστή κατεύθυνση.

Η Ευρώπη έχει φτάσει πλέον σε ένα σημείο στο οποίο οι περισσότεροι είναι έτοιμοι να αποδεχτούν αυτού του τύπου την κοινωνία πρόνοιας που αναπτύχθηκε στη Σκανδιναβία. Ενας ανθρώπινος ευρωπαϊκός καπιταλισμός που πρέπει να κατευθυνθεί γρήγορα προς την πληγείσα από την κρίση νότια Ευρώπη.

* Ο κ.Anders Aslund είναι Σουηδός οικονομολόγος, ειδικός σε ζητήματα μετάβασης από κεντρικά σχεδιασμένες οικονομίες στις οικονομίες της αγοράς. 

 http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=516741

7/6/13