Η Ιστορία ως Σημείο Μηδέν...

Γράφει ο Στέλιος Μοίρας, Συγγραφέας, Κοινωνικός Λειτουργός

Διαβάστε όλα τα άρθρα του Στέλιου Μοίρα, που δημοσιεύτηκαν από τα 24grammata.com κλικ εδώ

-

Ένα πρώτο χαρακτηριστικό που κουβαλά η έννοια της Ιστορίας είναι ότι αυτή περνάει, μετατρέπεται σε χρονικά σημεία σταθερά και αμετάβλητα, καθορίζοντας στιγμές, παράγοντες και συνέπειες. Σταδιακά εγγράφεται στο συλλογικό συνειδητό ως πρότερη γνώση. Θα μπορούσαμε να πούμε πώς η Ιστορία μοιάζει με ένα συνεχές φωτογραφικό κλίκ μέσω του οποίου εντυπώνονται Αποφάσεις. Ο χρόνος δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από ένα σύνολο αποφάσεων και επιλογών, αυτών ενός λαού να εξεγερθεί ή να παθητικοποιηθεί, ενός ηγέτη να κάνει επιλογές υπέρ ή κατά μιας χώρας, της ανθρωπότητας να συντονιστεί απέναντι σε ένα σύνολο συστημάτων που την καθορίζουν.

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό της Ιστορίας, που ίσως είναι το πιο σημαντικό χωρίς να ενέχει στοιχεία φιλοσοφίας, είναι η Συμβολικότητα που της προσάπτεται. Ο άνθρωπος χρειάζεται την μνήμη, τη χρειάζεται για να την απωθεί, άλλοτε για να την εξιδανικεύει και άλλοτε για την διαστρεβλώνει. Η Ιστορία πέραν από την αντικειμενικότητα που προσπαθεί να αποκτά μέσα από τις βιβλιογραφικές και τις ιστορικές μελέτες, συναντά τον αληθινό της σκοπό στον τρόπο που τη χρησιμοποιεί ο καθένας μας, φιλτράροντας την μέσα από τη δική του προσωπική ιστορία και μνήμη, μέσα από τα απωθημένα του, από τον τρόπο που μόνο αυτός(ο καθένας) έχει μάθει και προτιμά να την ερμηνεύει συναισθηματικά.

Ένα Σύμβολο πάντα απομένει «ανοιχτό» σε ερμηνείες και πάντα είναι εκτεθιμένο σε ότι ακολουθεί στον μελλοντικό χρόνο. Το παρελθόν λέγεται ότι δεν μπορεί να αλλάξει(αν και ο Όργουελ απέδειξε το αντίθετο) αλλά μπορεί να διαφθαρεί, να μεταμορφωθεί από όσα συμβαίνουν στο τώρα και από όσα η Ιστορία επεξεργάζεται για το αύριο. Η Ιστορία, οι συμβολισμοί που κουβαλά άθελα της, είναι το σώμα πάνω στο οποίο μπορούν να κολλήσουν ξενιστές και να τραφούν από τη δύναμη που έχει η αμετάβλητη χρονικότητα της.

Αυτό που συνήθως χρησιμοποιείται από την Ιστορία είναι το αποτέλεσμα της και ελάχιστα οι παράγοντες, οι μέθοδοι, οι αιτίες που προκάλεσαν τη διαμόρφωση της. Είναι το κλικ που αναφέραμε πιο πάνω. Έτσι για τους μελλοντικούς πολίτες και πολιτικούς(οι οποίοι αμφότεροι δεν αποτελούν μια αντικειμενική οπτική) η κατάληψη π.χ.  των ανακτόρων στη Ρωσία το 1917 μπορεί να ερμηνευτεί για κάποιους ως η απαρχή του «τέρατος του Κομμουνισμού» και για άλλους ως η στιγμή που έδειξε πώς η εργατική τάξη μπόρεσε να αλλάξει τον κόσμο. Αυτό που αφαιρείται από την μέθοδο της υπεραπλούστευσης που χρησιμοποιεί η εκάστοτε Εξουσία (όπως και η σχολική παιδεία) είναι η κριτική συνειδητοποίηση των γεγονότων. Τι οδήγησε στη τάδε ή δείνα πράξη, τι την καθόρισε, τι την διάβρωσε έστω εν τέλει.

Η Ελλάδα αποτελεί ένα τυπικό παράδειγμα τέτοιου χειρισμού της Ιστορίας.
Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε πώς αν χαρακτηρίζει κάτι τις σύγχρονες γενιές είναι ο τρόπος που μοιάζουν αποκομμένες από την πρόσφατη ιστορία. Σφηνωμένες ανάμεσα στις παλαιότερες εξιστορήσεις ανθρώπων που έζησαν από κοντά τα γεγονότα και στον τρόπο που ο σύγχρονος γρήγορος και επιφανειακός τρόπος πληροφόρησης δίνει την ευκαιρία για πρόσβαση σε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών αλλά όχι και στην διύλιση τους. Με λίγα λόγια, για τον περισσότερο κόσμο η Ελληνική Ιστορία συναντά την εθνική μας μνήμη κυρίως ανήμερα των εθνικών μας εορτών, ανήμερα της επανασύστασης των Συμβόλων που έχουμε ως λαός(και ως μάζα).

Η Ελλάδα μέσα στην ατυχή της ιστορική πορεία, αποτελεί μία από τις λίγες χώρες στην οποία δεν «έφτασε» ποτέ η Γαλλική Επανάσταση όπως έλεγε ο Καστοριάδης. Αυτό που κατάφερε η εκάστοτε εξουσιαστική συνθήκη να προσδώσει στους Έλληνες και να τους κάνει να το εσωτερικεύσουν (όχι αδίκως βέβαια) είναι η έννοια του ηρωισμού. Ο Ηρωισμός υπάρχει ως στοιχείο καθόλη τη μυθολογική και πραγματική ιστορία της Ελλάδας, είναι το αδιάψευστο στοιχείο που χρησιμοποιεί η «εθνική ιστορία» για να συντηρεί τη μονοδιάστατη όψη του ανθρώπου, την πολύ έξυπνα επικρατούμενη ψευδαίσθηση της Παντοδυναμίας που χρειάζεται ο απλός κόσμος: την έννοια της Επιβίωσης.

Σε συγκυρίες όπως η σημερινή, με ένα σύνολο Νότιων κυρίως χωρών, να αποσυντίθονται οικονομικά και κοινωνιολογικά, όπου διαπραγματεύονται από την άρχη έννοιες όπως «εθνική κυριαρχία», αξιοπρέπεια, υπερηφάνεια, το σύνολο του λαού επιστρέφει στην λαϊκή ρητορική και στην λαϊκή σοφία της παράδοσης, των ενδογενών χαρακτηριστικών του λαού, του ηρωισμού, «της δύναμης που κουβαλά αυτό το έθνος να επιβιώνει, να κρατά ζωντανή την ιστορία του». Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η επιστροφή σε πιο απόλυτες στάσεις και εκλογικεύσεις,  επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο τον πολίτη να αποκλείει αυτόματα κάθε προσπάθεια νεωτερισμού και εξέλιξης του ίδιου ως πολίτη του σήμερα.

Η Ιστορία και ο τρόπος που η εκάστοτε εξουσία(πολιτική και παιδαγωγική) την προσεγγίζει, πατάει πάνω στην κοινωνική απογοήτευση, στην προσπάθεια ενός λαού να ανακτήσει κάποιου είδους ταυτότητα αφού οι σημερινές συνθήκες του στερούν μία.
Τη στιγμή που ο καθένας βιώνει τον εαυτό του ως μια ύπαρξη ελάχιστης σημασίας μέσα σε ένα Κράτος Έκτακτης Ανάγκης όπως το σημερινό, αισθανόμενος πώς η φωνή του δεν εισακούγεται, τα δικαιώματα του δεν υπηρετούνται, αυτόματα στρέφεται στην ενδότερη πεποίθηση πώς κουβαλά μέσα του την έννοια του ήρωα, την ιστορία του τόπου του και των προγόνων του, καταφεύγοντας σε μια κάθετη αναβίωση της παλιάς του χαμένης ταυτότητας. Ας θυμηθούμε λίγο την ευκολία με την οποία αρκετοί σε συζητήσεις καταφεύγουν στο μεγαλείο του 5ου αιώνα της Αθήνας ή στην διαστρέβλωση πως όλα προέρχονται από τους Έλληνες, στο τρόπο που από όλο το έργο ενός δικτάτορα όπως ο Μεταξάς έχει εντυπωθεί μόνο αυτό το Όχι που είπε και αυτόματα συμβολοποιήθηκε, ξεχνώντας τους λόγους που το είπε και τη χρησιμότητα του για τον ίδιο. Ας σταθούμε λίγο στον τρόπο που προσεγγίζεται το έργο του Ελύτη παιδαγωγικά και νεκρανασταίνεται μόνο κάθε 28η Οκτωβρίου ή η ξανά και ξανά χρησιμοποίηση της μουσικής του Θεοδωράκη λες και η ιστορία μας, οι γενιές μας σταμάτησαν κάπου εκεί πίσω στο 1974. Ας θυμηθούμε λίγο, τρομάζοντας, τα ντοκυμαντέρ-reality που δημιούργησε ένα κανάλι πριν χρόνια με τις σπουδαιότερες μορφές Ελλήνων, συναγωνιζόμενοι ποιος ήταν ο πιο σημαντικός(με τον Μέγα Αλέξανδρο να «νικά» αλλά και τον Γεώργιο Παπαδόπουλο να είναι «στις πρώτες θέσεις»!).

Σε χρονικές στιγμές όπως η σημερινή υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να χρησιμοποιείται ο ηρωισμός, ο πατριωτισμός, τα εθνικά χαρακτηριστικά σαν εργαλείο στασιμότητας ή σαν από μηχανής Θεός που αναδύεται μέσα από την πολιτισμική γενεαλογία μας, αφαιρώντας όμως την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό, για κριτική, για επαφή με τους λόγους που άλλαζει η ιστορία. Αν δεν συλλογιστούμε τώρα πάνω σε αυτό, ή θα αφήσουμε κρυφά τους θύλακες του πρωτοφασισμού να επιβιώσουν σαν ξενιστές πάνω στην τωρινή ιστορία μας ή θα συνεχίσουμε να βλέπουμε τα πεπραγμένα μας ειδωλολατρικά.

24grammata.com

/10/13