Το απίστευτο λάθος του ΔΝΤ και η ύφεση στην Ελλάδα

ΤΟΥ Κ. Π. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
καθηγητή Δημοκριτείου ΠΘ,
προέδρου-γενικού διευθυντή
Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού
Σε πρόσφατο άρθρο μου («Το πνεύμα των καιρών», «ΑτΚ», 30-09-2012), είχα αναφερθεί στις επισημάνσεις του καθηγητή Dani Rodrik για τις ευθύνες του ΔΝΤ όσον αφορά τις πολιτικές διαχείρισης της κρίσης στην Ελλάδα. Ο Dani Rodrik υπογράμμιζε ότι οι προβλέψεις της ανάπτυξης από το ΔΝΤ ήταν υπερβολικά αισιόδοξες: τον Απρίλιο του 2010 η προβολή για το 2011 έδειχνε μείωση 2,1%, για να καταλήξει μετά από συνεχείς αναθεωρήσεις τον Οκτώβριο του 2011 σε 5%. Τελικά, η πραγματική συρρίκνωση το 2011 ήταν 6,7%. Το «σημαντικό μάθημα», συμπέρανε ο Dani Rodrik, είναι ότι οι οικονομολόγοι πρέπει να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους και «όταν τα προγράμματα δεν συμφωνούν με την πραγματικότητα, να το λένε δυνατά και ξεκάθαρα».

Τώρα πλέον το ακούμε δυνατά και ξεκάθαρα, και μάλιστα μέσα από το ίδιο το ΔΝΤ. Σε πρόσφατη εργασία τους οι Olivier Blanchard και Daniel Leigh («Growth Forecast Errors and Fiscal Multipliers», IMF Working Paper, Ιανουάριος 2013) ούτε λίγο, ούτε πολύ ομολογούν ότι το ΔΝΤ και άλλοι διεθνείς οργανισμοί έκαναν λάθος προβλέψεις όσον αφορά τις επιπτώσεις των πολιτικών λιτότητας στην ύφεση.
Βέβαια, «οι απόψεις που εκφράζονται στο υπό επεξεργασία κείμενο είναι αυτές των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά αυτές του ΔΝΤ ή της πολιτικής του ΔΝΤ». Ωστόσο, άπαντες ορθά τις αντιμετώπισαν ότι αντανακλούν την αναδυόμενη, αν όχι την τρέχουσα, άποψη του ΔΝΤ. Ο Olivier Blanchard είναι ένας από τους σημαντικότερους διεθνώς μακρο-οικονομολόγους και επικεφαλής οικονομολόγος του τμήματος ερευνών του ΔΝΤ. Συνεπώς, οι απόψεις του προφανώς έχουν να κάνουν με την πολιτική του ΔΝΤ, και θα πρέπει να αναμένεται και ότι θα αποτυπωθούν στις προσεχείς εκθέσεις και ότι προϊδεάζουν για μια επανατοποθέτηση του ΔΝΤ σε θέματα οικονομικής πολιτικής. Μια πρώτη απόδειξη είναι η πρόσφατη τοποθέτηση του Πολ Τόμσεν ότι υπήρξαν λάθος εκτιμήσεις σχετικά με τις υφεσιακές επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας στη χώρα μας.

Η μελέτη του ΔΝΤ

Σχεδιάζοντας πολιτικές δημοσιονομικής εξυγίανσης, μια παράμετρος που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη είναι η βραχυπρόθεσμη επίπτωση των μέτρων λιτότητας στην ανάπτυξη. Οι υφεσιακές συνέπειες της λιτότητας είναι μεν αυτονόητες, αλλά στη χάραξη της οικονομικής πολιτικής έχει προφανώς σημασία το μέγεθός τους. Τεχνικά αυτό μετριέται από το δημοσιονομικό «πολλαπλασιαστή», έναν συντελεστή που δείχνει πόσο κοστίζει στην ανάπτυξη η περικοπή (μείωση της δημόσιας δαπάνης ή αύξηση της φορολογίας) ενός ευρώ.
Εάν υπάρξει υποεκτίμηση του πολλαπλασιαστή, τότε όσο μεγαλύτερες περικοπές πραγματοποιούνται σε μια οικονομία, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η διαφορά ανάμεσα στην προβλεπόμενη και την πραγματική ανάπτυξη, τόσο περισσότερο θα κλονίζεται η εμπιστοσύνη στις υλοποιούμενες πολιτικές. Αυτό ακριβώς ισχυρίζονται οι δύο μελετητές ότι συνέβη: η επιβληθείσα δημοσιονομική εξυγίανση σε προηγμένες χώρες προκάλεσε μικρότερη από την αναμενόμενη μεγέθυνση (ή μεγαλύτερη ύφεση). Πράγματι, πρόβλεψη για το 2010-11 αύξησης των μέτρων λιτότητας κατά 1% του ΑΕΠ, συσχετιζόταν με πραγματική μείωση το 2010-11 κατά 1% του ΑΕΠ. Μια εξήγηση αυτού του γεγονότος είναι ότι οι πολλαπλασιαστές που χρησιμοποιήθηκαν στις προβλέψεις ήταν χαμηλότεροι κατά μία μονάδα. Επιπλέον, οι προβλέψεις υποεκτιμούσαν σημαντικά την αύξηση της ανεργίας, τη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης και της επένδυσης που είχαν να κάνουν με τη δημοσιονομική εξυγίανση.
Σύμφωνα με τους δύο οικονομολόγους, οι τιμές των πολλαπλασιαστών που χρησιμοποιήθηκαν, τόσο από το ΔΝΤ, όσο και από άλλους οργανισμούς (π.χ. ΟΟΣΑ, Economist Intelligence Unit), για τις προβλέψεις στην έναρξη της κρίσης ήταν ίσες με 0,5. Η τιμή αυτή δεν ήταν τυχαία. Μεταξύ του 1970 και του 2007 είχε διαπιστωθεί ότι μείωση κατά 1% στις δημόσιες δαπάνες, ή αύξηση κατά 1% στη φορολογία, προκαλούσαν, κατά μέσο όρο, μείωση κατά 0,5% της ανάπτυξης στις προηγμένες χώρες. Η τιμή 0,5 χρησιμοποιήθηκε κατά την εκπόνηση των προγραμμάτων σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Ελλάδας και της Πορτογαλίας.
Η τιμή αυτή αποδείχθηκε εσφαλμένη. Γιατί, όμως, αυξήθηκαν οι πολλαπλασιαστές; Πρώτον, διότι σε οικονομίες που βρίσκονται σε «παγίδα ρευστότητας», οι κεντρικές τράπεζες δεν μπορούν να περικόψουν τα επιτόκια, ώστε να περιοριστούν οι βραχυπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις της λιτότητας στην οικονομική δραστηριότητα (π.χ. έχει εκτιμηθεί ότι στην κρίση της δεκαετίας του '30, οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές ήταν περίπου 1,6). Δεύτερον, μικρότερη παραγωγή και μικρότερα εισοδήματα, σε συνδυασμό με ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που δεν λειτουργεί καλά, συνεπάγονται αφενός ότι η κατανάλωση εξαρτάται περισσότερο από το τρέχον παρά το μελλοντικό εισόδημα και, αφετέρου, οι επενδύσεις εξαρτώνται περισσότερο από τα τρέχοντα παρά τα μελλοντικά εισοδήματα. Ολα αυτά τα φαινόμενα οδηγούν σε μεγαλύτερους πολλαπλασιαστές.

Ενας διαφορετικός τρόπος σκέψης

Το συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές που χρησιμοποιήθηκαν στα μοντέλα πρόβλεψης οδήγησαν σε πολιτικές λιτότητας που προκάλεσαν βαθύτερη ύφεση και αύξηση του χρέους.
Μια πρώτη αντίδραση στην «ομολογία» ενός τέτοιου σφάλματος είναι ότι αυτοί στο ΔΝΤ και τους άλλους οργανισμούς χαρακτηρίζονται από διανοητική οκνηρία και δεν πολυσκέπτονται τις συνέπειες των πολιτικών τους πάνω στους ανθρώπους. Μια πιο ήπια εκδοχή αυτού του επιχειρήματος λέει ότι οι ασχολούμενοι με τις προβλέψεις κατά κανόνα κάνουν σφάλματα, τα οποία διορθώνονται με συνεχείς διορθώσεις. Ισως θα πρέπει να θυμηθούμε, επίσης, την ευχή του Κέινς ότι θα ήταν υπέροχο οι οικονομολόγοι να φροντίσουν να γίνουν τόσο ικανοί όσο οι οδοντίατροι…
Αυτές οι άμεσες αντιδράσεις, ωστόσο, θα ήταν κρίμα να επισκιάσουν το ουσιώδες μήνυμα που εκπέμπεται από τη μελέτη των Olivier Blanchard και Daniel Leigh: την αλλαγή στη γραμμή πλεύσης του ΔΝΤ. Ουδείς αμφιβάλλει ότι η λιτότητα προκαλεί υφεσιακά φαινόμενα στην οικονομία, αλλά το όντως νέο συμπέρασμα που κομίζουν είναι το ότι υποεκτιμήθηκαν αυτές οι επιπτώσεις.
Οσο κι αν ακούγεται περίεργο, εξαιτίας του παρελθόντος του, το ΔΝΤ είναι εδώ και καιρό ο λιγότερο ένθερμος υπερασπιστής των πολιτικών λιτότητας σε σχέση με άλλους. Με τούτη τη μελέτη κάνει ένα επιπλέον βήμα διαφοροποίησης από όσους θεωρούν τις πολιτικές λιτότητας ως διέξοδο από την κρίση. Ειδικότερα, αποστασιοποιείται από τις σχετικές πολιτικές Ευρωπαίων (ουσιαστικά της Γερμανίας), οι οποίοι υποστηρίζουν ότι απαιτείται σκληρότερη λιτότητα. Συνεπώς, θα πρέπει να αναμένεται ότι θα υπάρξουν συγκρούσεις μεταξύ του ΔΝΤ και των υποστηρικτών της σκληρής λιτότητας, τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις πολιτικές σε επίπεδο ευρωζώνης και ειδικά για τη βιωσιμότητα ή μη του ελληνικού χρέους.
Ωστόσο, οι δύο μελετητές προειδοποιούν ότι τα αποτελέσματα της μελέτης τους πρέπει να ερμηνευθούν προσεκτικά. Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός πολλαπλασιαστής που ισχύει εσαεί και για όλες τις χώρες. Η εμπιστοσύνη μπορεί να αντισταθμίσει εν μέρει τις άμεσες επιπτώσεις, και όταν ανακάμπτουν οι οικονομίες οι πολλαπλασιαστές επανέρχονται στα προ κρίσης επίπεδά τους. Πάντως, οπωσδήποτε, σε περίοδο κρίσης και δημοσιονομικής εξυγίανσης, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται υψηλότεροι πολλαπλασιαστές.
Τέλος, επισημαίνουν ότι τα αποτελέσματα της μελέτης «δεν συνεπάγονται ότι η δημοσιονομική εξυγίανση είναι ανεπιθύμητη». Απεναντίας, όλες οι αναπτυγμένες χώρες αντιμετωπίζουν την πρόκληση της δημοσιονομικής προσαρμογής ως απάντηση στα υψηλά επίπεδα του κρατικού χρέους και των μελλοντικών πιέσεων στα δημόσια οικονομικά λόγω των δημογραφικών αλλαγών.
Το ΔΝΤ αναγνώρισε το σφάλμα του όσον αφορά τις οικονομικές πολιτικές που προώθησε στο πρόσφατο παρελθόν. Μένει να δούμε αν και άλλοι θα διδαχθούν από την αναντιστοιχία μεταξύ των προβλέψεων και της πραγματικότητας που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια.
.agelioforos.gr
27/1/13