Με αφορμή το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας, που πραγματοποιείται αυτές τις μέρες στην Αθήνα, δημοσιεύουμε (Π.Λ.) στη συνέχεια ένα πολυσήμαντο άρθρο του γνωστού Ηπειρώτη Καθηγητή Φιλοσοφίας Αθαν. Π. Φωτείνη:
• Ο Πλάτων, προκειμένου να εξηγήσει τον κόσμο, ανακαλύπτει τις ιδέες, οι οποίες ως ιδανικές έννοιες είναι τα ιδεατά ονόματα που δηλώνουν τη φύση των πραγμάτων, η οποία προσδιορίζει την οντολογική τους υπόσταση. Οι ιδέες κατά τον Πλάτωνα είναι αρχέγονες, εφόσον είναι τα πρωτότυπα κατά το παράδειγμα των οποίων υπάρχουν τα επιμέρους πράγματα, τα οποία είναι πιστά αντίγραφά τους. Η αρχέτυπη ύπαρξη των ιδεών συνεπάγεται την ύπαρξη του ιδεατού κόσμου, ο οποίος αποτελείται από άυλα όντα, τα οποία αντιπροσωπεύουν τα πράγματα που υπάρχουν ως συγκεκριμένα άτομα. Η σχέση των ιδεών με τα πράγματα είναι άμεση, διότι καθένα φέρει το όνομά του από τη συμμετοχή του στην ιδέα του, η οποία είναι η αιτία για την οποία είναι αυτό που είναι, ένα συγκεκριμένο δηλαδή πράγμα.
Επομένως, όλα τα πράγματα είναι αντίγραφα των ιδεών, εφόσον κάθε πράγμα οφείλει την ιδέα του στην απόλυτη ιδέα, η οποία υπάρχει ως το μοναδικό παράδειγμά του. Οι ιδέες, ως τα παραδείγματα των πραγμάτων, είναι αντικείμενα της νοήσεως, τα οποία αντιπροσωπεύουν τα πράγματα του αισθητού και του πραγματικού κόσμου, διότι υπάρχουν ιδέες για την περιγραφή των αισθητών και των νοητών όντων. Επομένως, οι ιδέες είναι νοητές έννοιες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν όχι μόνο τα αισθητά και νοητά όντα αλλά και τις αξίες, τις σχέσεις, τις ομοιότητες, τις διαφορές, τις ισότητες, τις ανισότητες και τις άλλες ιδιότητές τους.
Η αναγνώριση των ιδεαλιστών, ότι υπάρχει «ένας πραγματικός κόσμος, ο οποίος είναι ένα όλο των μερών και εναγκαλίζεται μία προσδιορισμένη πολλαπλότητα αληθινών όντων, των ιδεών, τη δομή των οποίων ο διαλεκτικός φιλόσοφος μπορεί να ανακαλύψει κατά τη διαλογική του συζήτηση», αναγκάζει τον Πλάτωνα να επινοήσει τη διαλεκτική μέθοδο για τη μάθηση. Με τη μέθοδο της διαλεκτικής ο Πλάτωνας κατορθώνει να αποκαλύψει την ύπαρξη του αληθινού κόσμου δια μέσου της ψυχής, η οποία επιστρατεύει όλες τις δυνάμεις της για τη γνώση των πραγμάτων, που αποτελούν τον αισθητό και το νοητό κόσμο ως μία ενιαία ολότητα. Οι ιδέες, κατά τον Πλάτωνα, υπάρχουν στη ψυχή μας χωρίς την άμεση γνώση μας, αφού μία ιδέα μπορεί να γίνει γνωστή μόνο κατά την επαναφορά της στη μνήμη μας, την οποία δεχόμαστε από τον ανάλογο ερεθισμό που διεγείρει τη συνείδησή μας. Η επαναφορά της ιδέας στη μνήμη μας από το υποσυνείδητο σημαίνει την ίδια την ιδέα που γνωρίζουμε, την ανάμνηση της ιδέας που υπάρχει στην ψυχή μας. Δηλαδή, η μάθηση, κατά τον Πλάτωνα, είναι αποτέλεσμα της γνωστικής διαδικασίας της αναμνήσεως, αφού η γνώση λαμβάνει χώρα κατά την επαναφορά των ιδεών στη μνήμη του ανθρώπου από το υποσυνείδητό του. Η ψυχή του ανθρώπου με τη βοήθεια της διαισθητικής ικανότητας του νου βλέπει την αλήθεια, καθόσον προσανατολισθεί προς τη σωστή κατεύθυνση που οδηγεί στη γνώση των πραγμάτων. Η μάθηση κάθε ανθρώπου συνίσταται στην ανάμνηση των ιδεών, η οποία συμβαίνει τη στιγμή κατά την οποία εκμαιεύονται από τη ψυχή του, στην οποία υπάρχουν, ως αληθινά παραδείγματα των πραγμάτων, τα οποία είναι απλά είδωλά τους.
Η ανάμνηση των ιδεών, γνωστή ως η θεωρία της αναμνήσεως του Πλάτωνος, σημαίνει ότι ο άνθρωπος ξετυλίγει τη συνείδησή του και ανακαλύπτει την αλήθεια για τη γνώση των πραγμάτων. Κλασικό παράδειγμα της θεωρίας της αναμνήσεως αποτελεί ο απαίδευτος δούλος του Μένωνος, ο οποίος χωρίς να έχει διδαχθεί γεωμετρία από κανένα γεωμέτρη και χωρίς τη βοήθεια κανενός, δίνει σωστές γεωμετρικές απαντήσεις, όπως π.χ. το τετράγωνο έχει τέσσερις ίσες πλευρές ή το ισόπλευρο τρίγωνο έχει τρεις ίσες γωνίες. Ο δούλος δίνει σωστές απαντήσεις, οι οποίες αφορούν την ισότητα των πλευρών του τετραγώνου ή των γωνιών του τριγώνου, διότι γνωρίζει a priori την έννοια της ισότητας, εφόσον προϋπάρχει στην ψυχή του χωρίς την άμεση γνώση του. Η ισότητα, ως ιδέα, υπάρχει στην ψυχή του δούλου, την οποία επαναφέρει στη μνήμη του τη στιγμή κατά την οποία η συνείδησή του ερεθίζεται από τη σχετική ερώτηση με την έννοια της ισότητας. Δηλαδή, ο δούλος του Μένωνος γνωρίζει την ισότητα, διότι η ψυχή του έχει συλλάβει την ιδέα της κατά την προΰπαρξή της στον «επουράνιο τόπο», δηλαδή ο δούλος έχει αποκτήσει την ιδέα της ισότητας πριν από τη γέννησή του. Ο καθένας από μας, κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο ο δούλος του Μένωνος ενθυμείται την ιδέα της ισότητας, ενθυμείται τις ιδέες, τις οποίες έχει αποκτήσει σ’ έναν άλλο ιδανικό κόσμο, τον αιώνιο κόσμο των ιδεών. Επομένως, κατά τον Πλάτωνα, η μάθηση συμβαίνει κατά την ανάμνηση των ιδεών, τις οποίες η ψυχή μας συλλαμβάνει μέσω της νοήσεως, αφού μπορεί να γίνουν κατανοητές μόνο από το νου.
Η μάθηση, κατά τον Πλάτωνα, είναι έμφυτη, επειδή συμβαίνει κατά την ανάμνηση των ιδεών, οι οποίες χρησιμεύουν για την εξήγηση των πραγμάτων, που συντελεί στη γνώση τους. Η Πλατωνική εξήγηση των πραγμάτων είναι συμβολική, αφού ο Πλάτων χρησιμοποιεί διάφορες αλληγορίες για τη γνώση τους. Με την αλληγορία του ηλίου ο Πλάτων, στην Πολιτεία, αποκαλύπτει τη δυνατότητα της γνώσεως, εφόσον ο ήλιος συμβολίζει την ιδέα του αγαθού, η οποία είναι η αιτία της γνώσεως και της αλήθειας. Ο Πλάτων παρατηρεί ότι όπως ο ήλιος εκπέμπει το φως που εισρέει στα όργανα της οράσεως και εφοδιάζει τα αισθητά πράγματα με τη δυνατότητα της ορατότητας, έτσι και η ιδέα του αγαθού φωτίζει την ψυχή με το φως της αλήθειας για να γνωρίζει τα πράγματα, των οποίων συλλαμβάνει τις ιδέες διά της νοήσεως. Η ψυχή όταν φωτίζεται από το φως της αλήθειας προσηλώνεται στα πράγματα τα οποία λάμπουν και συλλαμβάνει τη γνώση τους, επειδή έχει συναίσθηση της λογικής της, δηλαδή η ψυχή λειτουργεί ως λογική. Ενώ, όταν απουσιάζει το φως της αλήθειας, νομίζει ότι συλλαμβάνει τα πράγματα που έρχονται και φεύγουν, δεδομένου ότι χάνει τη λογική της, δηλαδή η ψυχή λειτουργεί ως αισθητική. Η διάκριση της λογικής από την αισθητική λειτουργία της ψυχής στηρίζεται στην παρατήρηση του Πλάτωνος ότι όπως ο ήλιος φωτίζει τα αισθητά πράγματα που συλλαμβάνουν οι αισθήσεις, έτσι και η ιδέα του αγαθού φωτίζει τα πράγματα που γνωρίζει η ψυχή. Επομένως, η ιδέα του αγαθού είναι η μεταφυσική αρχή στην οποία ο γνώστης οφείλει τη δύναμή του για τη γνώση, αφού είναι η αιτία της αλήθειας για τη γνώση των πραγμάτων και κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των ιδεών.
Τα είδη του όντος διαφέρουν μεταξύ τους, εφόσον κάθε είδος αποτελεί μια ξεχωριστή οντότητα, η οποία προσδιορίζει τη φύση των επιμέρους όντων του αισθητού και του νοητού κόσμου. Μεταξύ των ειδών του όντος την πρώτη θέση καταλαμβάνει το νοητό ον, αφού η ύπαρξη των νοητών όντων εξαρτάται από τις ανώτερες ιδέες, οι οποίες είναι απόλυτες έννοιες. Η ύψιστη μεταξύ των ανώτερων ιδεών είναι η ιδέα του αγαθού, γιατί είναι το έσχατο ον που μπορεί να γίνει ορατό στο νοητό κόσμο και επομένως είναι η αιτία για την ύπαρξη των πραγμάτων, τα οποία φωτίζει με το φως που εκπέμπει στον αισθητό κόσμο.
Η ιδέα του αγαθού, ως η κατεξοχήν αιτία του φωτός, φωτίζει το νου του ανθρώπου για να βρει την αλήθεια και να αποκτήσει τη γνώση για να κρίνει με σύνεση και να πράξει με σοφία στην ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του. Επομένως, το αντικειμενικό κριτήριο της αλήθειας για τη γνώση των πραγμάτων είναι η ιδέα του ύψιστου αγαθού, η οποία ταυτίζεται με την υπέρτατη θεότητα, τον αληθινό θεό. Άρα, ο άνθρωπος που προσηλώνει τη διάνοιά του στην απόλυτη σοφία και επικοινωνεί με το Θεό διαμέσου της προσευχής, των θυσιών και της λατρείας είναι ευγενής, υπέροχος, χαρούμενος και ευτυχισμένος.
Η θεωρία της γνώσεως του Πλάτωνος είναι αντικειμενική, εφόσον η γνώση των πραγμάτων συλλαμβάνεται στο νοητικό επίπεδο των ιδεών, οι οποίες περιέχουν τις αντικειμενικές τους αλήθειες. Η πρωταγόρειος διατύπωση της μαθήσεως είναι απαράδεκτη από τον Πλάτωνα, διότι η υποκειμενική θεωρία της γνώσεως, που συνεπάγεται το δόγμα του Πρωταγόρα, περιορίζει τη γνώση των πραγμάτων εντός των γνωστικών ορίων της άμεσης αντιλήψεως, η οποία δε συνεπάγεται αληθινή γνώση. Η πλατωνική αντίρρηση στην υποκειμενική άποψη του Πρωταγόρα για τη γνώση είναι εύλογη, εφόσον η μάθηση εξαρτάται από την υπεροχή της σοφίας, η οποία δε σημαίνει αντίστοιχα και την υπεροχή της αλήθειας και επομένως η ανώτερη σοφία δεν μπορεί να αποτελέσει ένα αληθινό ερέθισμα για τη γνώση. Δηλαδή, ένας άνθρωπος μπορεί να είναι σοφότερος από έναν άλλο, αφού μπορεί να κρίνει με μεγαλύτερη ευχέρεια τις κρίσεις που είναι καλύτερες από τις άλλες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτές είναι και οι πιο αληθινές. Επομένως, ένα ποίημα ή ένα λογοτεχνικό έργο και κάθε έργο τέχνης, παρουσιάζει την υπεροχή της σοφίας του δημιουργού του γιατί είναι δημιούργημα της πείρας του.
Τα έργα του καλλιτέχνη ή του ποιητή περιέχουν περισσότερη σοφία από οποιοδήποτε έργο ή λόγο του κοινού ερασιτέχνη, διότι ο καθένας από αυτούς είναι σοφότερος και επομένως παρουσιάζει καλλιτεχνική ή ποιητική υπεροχή, η οποία δε σημαίνει ότι το έργο του είναι πιο αληθινό από τα άλλα. Η ποίηση του Ομήρου, η φιλοσοφία του Πλάτωνος, η λογοτεχνία του Μίλτωνος, η ζωγραφική του Λεονάρδου και οι νόμοι του Νεύτωνος είναι οπωσδήποτε ανεπανάληπτα πνευματικά επιτεύγματα, τα οποία δείχνουν την υπεροχή της σοφίας του δημιουργού τους, διότι καθένα είναι καλύτερο από όλα τα άλλα αλλά όχι πιο αληθινό, εφόσον κανένα από αυτά δε μπορεί να διεκδικήσει την απόλυτη αλήθεια που αποκαλύπτει η διαλεκτική και επομένως συντελεί στη γνώση του αληθινού κόσμου.
http://www.proinoslogos.gr
7/8/13
--
GR
FR
DE
ES
IT
RU
EU
No comments:
Post a Comment
Only News