-
Πάνε αρκετά χρόνια τώρα από τότε που διάβασα ένα απολαυστικό –πράγματι– βιβλίο του γνωστού συγγραφέα και κριτικού, του Νίκου Δήμου, με τον παραπάνω τίτλο. Πριν διαβάσω το βιβλίο, παραξενεύτηκα, είναι αλήθεια, με τον τίτλο. Δεν είχαν γίνει ακόμα, εκείνη την εποχή –χωρίς, βέβαια, να λείπουν τα σχετικά προμηνύματα– αρκούντως αισθητά τα σημάδια της "δυστυχίας" που βιώνουμε σήμερα οι Έλληνες. "Δυστυχία" που έχει πάρει διεθνείς διαστάσεις και εκδηλώνεται κατά δυο διαφορετικούς τρόπους:
Ο πρώτος τρόπος σχετίζεται με τις καθημερινές λοιδορίες που μας απευθύνουν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, πολιτικοί ηγέτες, καθώς βιώνουν και αυτοί, την αναξιοπιστία, την ανικανότητα και την ασυνέπεια αυτών που μας εκπροσωπούν στους Ευρωπαϊκούς και τους διεθνείς οργανισμούς, τους ακούνε μάλιστα, εντελώς αδιάντροπα να εξομολογούνται ότι “κυβερνάνε μια διεφθαρμένη χώρα”. Επιβεβαιώνουν, με τη συμπεριφορά τους αυτή, την άποψη που διατύπωσε για τους πολιτικούς μας σε μια από τις σπάνιες πολιτικές του συνεντεύξεις, ο Οδυσσέας Ελύτης, επισημαίνοντας με έμφαση:
“ Όλα τα δεινά σε τούτο τον τόπο οφείλονται στο γεγονός ότι οι πολιτικοί μας – οι εξαιρέσεις υπάρχουν, αλλά δεν αναιρούν τον κανόνα – δε διαθέτουν την απαραίτητη κλασική παιδεία και την ανάλογη ουσιαστική καλλιέργεια”.
Ο δεύτερος τρόπος σχετίζεται με άλλου είδους εκδηλώσεις, εντελώς αντίθετες από τις πρώτες· πρόκειται για εκδηλώσεις λύπης, συμπάθειας και συμπαράστασης προς τους πάσχοντες Έλληνες που έχουν σαν επωδό τη φράση:
“Είμαστε όλοι Έλληνες”.
Αυτή η φράση – πιστεύω – επιβεβαιώνει πλήρως τον τίτλο του βιβλίου του Νίκου Δήμου που ταυτίζει τη “δυστυχία” με τους Έλληνες. Εκεί, δυστυχώς, μας οδήγησαν. Και αυτή τη “δυστυχία” – ακόμα δεν τη βιώσαμε σε όλες της τις διαστάσεις – είναι που βυθίζει την ψυχή του κάθε σκεφτόμενου Έλληνα σε θλίψη, σε πόνο αγιάτρευτο, καθώς είναι υποχρεωμένος να φέρει στο μυαλό του εικόνες πολύχρωμες και αντιφατικές από αυτή την οικουμενική έννοια της Ελληνικότητας, όπως αυτή εμφανίστηκε και καθιερώθηκε διαχρονικά και κατέκτησε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Και είναι αγιάτρευτος αυτός ο πόνος, γιατί, όπως είπε και ο ποιητής “δε φέρνει άλλον πόνον, βαθύτερον εις την ψυχήν, παρά η αναπόλησις των ευδαιμόνων χρόνων εις δυστυχίας εποχήν”.
Ζήσαμε, πράγματι, οι Έλληνες “χρόνους ευδαίμονες” και σήμερα, βυθισμένοι σε μια ολόπλευρη και αθεράπευτη “δυστυχία”, δεν έχουμε τίποτε άλλο να κάνουμε από το να τους αναπολούμε, όσον κι αν αυτό μας πονάει:
“Πας μη Έλλην βάρβαρος” αναφώνησαν οι πρόγονοι μας, όταν, με τους αποικισμούς, ήλθαν σε επικοινωνία με άλλους λαούς και συνειδητοποίησαν τη δική τους ανωτερότητα. Και όταν, λίγο αργότερα – στα χρόνια του Ισοκράτη – η ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός πολιτισμός γινόταν κτήμα πολλών λαών που έμεναν κατάπληκτοι γι’ αυτές τις πνευματικές εκλάμψεις, πάλι, με πολλή ευτυχία, αναφωνούσαν: “ Έλληνες καλούνται οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες”. Την ίδια ικανοποίηση ένιωθαν και αργότερα, όταν άκουγαν τον Κικέρωνα να ομολογεί δημόσια το “miτa Graecoτum celeτitas cogitandi = θαυμαστή των Ελλήνων η ταχύτητα του σκέπτεσθαι· ή όταν άκουγαν τον Κλεμανσώ να απευθύνεται προς το σύμβολό του, το Μαρτέ, και να εξομολογείται: “Η Ελλάδα Μαρτέ, η Ελλάδα, απ’ αυτή πρέπει να αρχίζει κανείς και μ’ αυτή πρέπει να τελειώνει”.
Και δεν ένιωθαν οι Έλληνες περήφανοι και ευτυχισμένοι μονάχα σε στιγμές καθολικής ευδαιμονίας. Ένιωθαν ανακούφιση – και μαζί μ’ αυτή και ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο – σε στιγμές της πικρής σκλαβιάς και εθνικής δυστυχίας, για μεμονωμένους Έλληνες που τιμούσαν το Ελληνικό όνομα στο εξωτερικό και έστελναν ελπιδοφόρα μηνύματα προς τους σκλάβους αδελφούς τους:
“Στον άνδρα αυτό, ω Γραικοί, - είπε προς τους Έλληνες της Μόσχας η μητέρα του Ρώσου αυτοκράτορα, Μαρία, και έδειξε τον παραβρισκόμενο Ζώη Ζωσιμά - πρέπει να δείχνετε μεγάλο σεβασμό και να τον θεωρείτε ως καύχημα του Γένους σας”.
Και όταν, την ίδια περίπου εποχή, ένας απ’ τους πιο ολοκληρωμένους φορείς του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο Ευγένιος Βούλγαρης, άκουσε τον αρχιερέα του Κιέβου και ιστοριογράφο Μπολοβιτίνωφ, να λέει πως “λυπάται μέχρις αγανακτήσεως για την παρακμή των επιστημών στην Ελλάδα”, εκείνος δεν άργησε να του απαντήσει: “Όχι, Όχι! Η Ελλάδα δεν εξασθένησε σε ταλέντα, στην Ελλάδα οι μεγαλοφυΐες σε οποιοδήποτε κλάδο επιστήμης περισσεύουν”.
Και σήμερα; Σήμερα, βέβαια, υπάρχουν αρκετές μεγαλοφυΐες στο χώρο της επιστήμης· αυτές όμως διαπρέπουν συχνά έξω απ’ την Ελλάδα, γιατί το έδαφος εδώ έχει γίνει – σε αρκετή μάλιστα έκταση – εντελώς άγονο.
Κι αν υπάρχουν – μέσα και έξω απ’ την Ελλάδα – αυτό οφείλεται βασικά στο γεγονός ότι αυτές αναδείχτηκαν χάρη στα προσωπικά τους προσόντα, τα οποία, ασμένως, αναγνώρισαν οι ξένοι. Πικρό παράπονο σε παίρνει όταν επιστρέψεις στην πατρική γη. Πάρτε σαν παράδειγμα – και αυτό αρκεί – τον Καζαντζάκη. Ήταν όλος Ελλάδα. Δόξασε την Ελλάδα και το ελληνικό όνομα ανά τα πέρατα της γης. Και η Ελλάδα – αυτή η Ελλάδα, η επίσημη, όπως τη γνωρίσαμε τόσες δεκαετίες – του αρνήθηκε τα πάντα. Ακόμα και νεκρό το επίσημο κράτος τον αγνόησε.
Ποια είναι όμως αυτή η επίσημη Ελλάδα, αυτό το επίσημο Κράτος που σε κάνει να ασπάζεσαι την άποψη ότι είναι “δυστυχία – σήμερα ιδιαίτερα – του να είσαι Έλληνας”; Την αποτυπώνει, κατά τρόπο εύγλωττο – σε μια επιφυλλίδα του, ο γνωστός συγγραφέας και δοκιμιογράφος, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, με τούτες τις οδυνηρές φράσεις:
“Είναι αυτονόητο – γράφει – πως πολλοί είναι οι άνθρωποι που κάνουν αυτό τον τόπο, αλλά δεν έχουν τον τρόπο να επιβάλουν τη γνώμη τους. Γιατί εδώ τον τρόπο τον έχουν οι επιτήδειοι και οι αδίστακτοι, οι ταπεινοί συμφεροντολόγοι και οι ρυπαροί εκμεταλλευτές των ιερών και οσίων”.
Και συμπληρώνει:
“Τα υποδείγματα του σύγχρονου ελληνικού βίου είναι τόσο αποκρουστικά, ώστε κανένας άνθρωπος με γνώση, με συνείδηση ευθύνης δεν έχει το δικαίωμα να τα χρησιμοποιήσει. Ας είμαστε ειλικρινείς. Ανάμεσα στη νεοελληνική πολιτική ηγεσία υπάρχουν πολυάριθμα απορρίμματα των επιστημών και των άλλων επιδόσεων. Πώς να προκόψει ο τόπος με τ’ απορρίμματα”;
Αυτά, βέβαια, τα έγραφε το 1966 – δηλαδή πριν από 46 ολόκληρα χρόνια – και αναφερόταν στην “πολιτική ηγεσία” της εποχής του. Δεν ξέρω, βέβαια, αν σήμερα, στο σημείο αυτό πήγαμε μπροστά ή γυρίσαμε πίσω. Αυτό αφήνω τον αναγνώστη να το κρίνει. Θέλω όμως τούτο μόνο να προσθέσω:
Αναφερόμενος, πριν μερικές ημέρες, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας – και συμπατριώτης μας – στα αίτια που μας έφεραν στο σημερινό κατάντημα και επιβεβαιώνουν την άποψη του Νίκου Δήμου ότι είναι “δυστυχία το να είσαι Έλληνας”, τόνισε:
“Πληρώνουμε λάθη δεκαετιών”.
Δεν το είπε, βέβαια, ξεκάθαρα, όμως έχω τη γνώμη πως εννοούσε τα “λάθη” εκείνων που κυβέρνησαν, όλα αυτά τα χρόνια της μεταπολίτευσης, τούτο το δύσμοιρο τόπο, λάθη τα οποία μάλιστα τα πληρώνουν οι πολίτες, και θα τα πληρώνουν για πολλές δεκαετίες ακόμα τα παιδιά μας. Ούτε πάλι αυτά που διαπράχθηκαν όλα αυτά τα χρόνια ήταν απλά λάθη που επαναλαμβάνονταν επί δεκαετίες. Έτσι, δε νομίζω πως κάποιος συνειδητός πολίτης πιστεύει πως αυτά που συμβαίνουν στην πόλη μας, όπου παραβιάζονται βάναυσα το Σύνταγμα και οι νόμοι της Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, είναι απλά λάθη, και όχι συνειδητές – σκόπιμες – ενέργειες. Κι αν όμως κάτι τέτοιο πράγματι συμβαίνει, τότε ισχύει αυτό που υποστήριξε ο Ταλλεϋράνδος:
“Πληρώνουμε και, Κύριος οίδε, ως πότε θα τα πληρώνουμε, γιατί, χωρίς να παύουν πολλά απ’ αυτά να είναι εγκλήματα, είναι χειρότερα από εγκλήματα, είναι λάθη”.
Ο πρώτος τρόπος σχετίζεται με τις καθημερινές λοιδορίες που μας απευθύνουν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, πολιτικοί ηγέτες, καθώς βιώνουν και αυτοί, την αναξιοπιστία, την ανικανότητα και την ασυνέπεια αυτών που μας εκπροσωπούν στους Ευρωπαϊκούς και τους διεθνείς οργανισμούς, τους ακούνε μάλιστα, εντελώς αδιάντροπα να εξομολογούνται ότι “κυβερνάνε μια διεφθαρμένη χώρα”. Επιβεβαιώνουν, με τη συμπεριφορά τους αυτή, την άποψη που διατύπωσε για τους πολιτικούς μας σε μια από τις σπάνιες πολιτικές του συνεντεύξεις, ο Οδυσσέας Ελύτης, επισημαίνοντας με έμφαση:
“ Όλα τα δεινά σε τούτο τον τόπο οφείλονται στο γεγονός ότι οι πολιτικοί μας – οι εξαιρέσεις υπάρχουν, αλλά δεν αναιρούν τον κανόνα – δε διαθέτουν την απαραίτητη κλασική παιδεία και την ανάλογη ουσιαστική καλλιέργεια”.
Ο δεύτερος τρόπος σχετίζεται με άλλου είδους εκδηλώσεις, εντελώς αντίθετες από τις πρώτες· πρόκειται για εκδηλώσεις λύπης, συμπάθειας και συμπαράστασης προς τους πάσχοντες Έλληνες που έχουν σαν επωδό τη φράση:
“Είμαστε όλοι Έλληνες”.
Αυτή η φράση – πιστεύω – επιβεβαιώνει πλήρως τον τίτλο του βιβλίου του Νίκου Δήμου που ταυτίζει τη “δυστυχία” με τους Έλληνες. Εκεί, δυστυχώς, μας οδήγησαν. Και αυτή τη “δυστυχία” – ακόμα δεν τη βιώσαμε σε όλες της τις διαστάσεις – είναι που βυθίζει την ψυχή του κάθε σκεφτόμενου Έλληνα σε θλίψη, σε πόνο αγιάτρευτο, καθώς είναι υποχρεωμένος να φέρει στο μυαλό του εικόνες πολύχρωμες και αντιφατικές από αυτή την οικουμενική έννοια της Ελληνικότητας, όπως αυτή εμφανίστηκε και καθιερώθηκε διαχρονικά και κατέκτησε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Και είναι αγιάτρευτος αυτός ο πόνος, γιατί, όπως είπε και ο ποιητής “δε φέρνει άλλον πόνον, βαθύτερον εις την ψυχήν, παρά η αναπόλησις των ευδαιμόνων χρόνων εις δυστυχίας εποχήν”.
Ζήσαμε, πράγματι, οι Έλληνες “χρόνους ευδαίμονες” και σήμερα, βυθισμένοι σε μια ολόπλευρη και αθεράπευτη “δυστυχία”, δεν έχουμε τίποτε άλλο να κάνουμε από το να τους αναπολούμε, όσον κι αν αυτό μας πονάει:
“Πας μη Έλλην βάρβαρος” αναφώνησαν οι πρόγονοι μας, όταν, με τους αποικισμούς, ήλθαν σε επικοινωνία με άλλους λαούς και συνειδητοποίησαν τη δική τους ανωτερότητα. Και όταν, λίγο αργότερα – στα χρόνια του Ισοκράτη – η ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός πολιτισμός γινόταν κτήμα πολλών λαών που έμεναν κατάπληκτοι γι’ αυτές τις πνευματικές εκλάμψεις, πάλι, με πολλή ευτυχία, αναφωνούσαν: “ Έλληνες καλούνται οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες”. Την ίδια ικανοποίηση ένιωθαν και αργότερα, όταν άκουγαν τον Κικέρωνα να ομολογεί δημόσια το “miτa Graecoτum celeτitas cogitandi = θαυμαστή των Ελλήνων η ταχύτητα του σκέπτεσθαι· ή όταν άκουγαν τον Κλεμανσώ να απευθύνεται προς το σύμβολό του, το Μαρτέ, και να εξομολογείται: “Η Ελλάδα Μαρτέ, η Ελλάδα, απ’ αυτή πρέπει να αρχίζει κανείς και μ’ αυτή πρέπει να τελειώνει”.
Και δεν ένιωθαν οι Έλληνες περήφανοι και ευτυχισμένοι μονάχα σε στιγμές καθολικής ευδαιμονίας. Ένιωθαν ανακούφιση – και μαζί μ’ αυτή και ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο – σε στιγμές της πικρής σκλαβιάς και εθνικής δυστυχίας, για μεμονωμένους Έλληνες που τιμούσαν το Ελληνικό όνομα στο εξωτερικό και έστελναν ελπιδοφόρα μηνύματα προς τους σκλάβους αδελφούς τους:
“Στον άνδρα αυτό, ω Γραικοί, - είπε προς τους Έλληνες της Μόσχας η μητέρα του Ρώσου αυτοκράτορα, Μαρία, και έδειξε τον παραβρισκόμενο Ζώη Ζωσιμά - πρέπει να δείχνετε μεγάλο σεβασμό και να τον θεωρείτε ως καύχημα του Γένους σας”.
Και όταν, την ίδια περίπου εποχή, ένας απ’ τους πιο ολοκληρωμένους φορείς του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο Ευγένιος Βούλγαρης, άκουσε τον αρχιερέα του Κιέβου και ιστοριογράφο Μπολοβιτίνωφ, να λέει πως “λυπάται μέχρις αγανακτήσεως για την παρακμή των επιστημών στην Ελλάδα”, εκείνος δεν άργησε να του απαντήσει: “Όχι, Όχι! Η Ελλάδα δεν εξασθένησε σε ταλέντα, στην Ελλάδα οι μεγαλοφυΐες σε οποιοδήποτε κλάδο επιστήμης περισσεύουν”.
Και σήμερα; Σήμερα, βέβαια, υπάρχουν αρκετές μεγαλοφυΐες στο χώρο της επιστήμης· αυτές όμως διαπρέπουν συχνά έξω απ’ την Ελλάδα, γιατί το έδαφος εδώ έχει γίνει – σε αρκετή μάλιστα έκταση – εντελώς άγονο.
Κι αν υπάρχουν – μέσα και έξω απ’ την Ελλάδα – αυτό οφείλεται βασικά στο γεγονός ότι αυτές αναδείχτηκαν χάρη στα προσωπικά τους προσόντα, τα οποία, ασμένως, αναγνώρισαν οι ξένοι. Πικρό παράπονο σε παίρνει όταν επιστρέψεις στην πατρική γη. Πάρτε σαν παράδειγμα – και αυτό αρκεί – τον Καζαντζάκη. Ήταν όλος Ελλάδα. Δόξασε την Ελλάδα και το ελληνικό όνομα ανά τα πέρατα της γης. Και η Ελλάδα – αυτή η Ελλάδα, η επίσημη, όπως τη γνωρίσαμε τόσες δεκαετίες – του αρνήθηκε τα πάντα. Ακόμα και νεκρό το επίσημο κράτος τον αγνόησε.
Ποια είναι όμως αυτή η επίσημη Ελλάδα, αυτό το επίσημο Κράτος που σε κάνει να ασπάζεσαι την άποψη ότι είναι “δυστυχία – σήμερα ιδιαίτερα – του να είσαι Έλληνας”; Την αποτυπώνει, κατά τρόπο εύγλωττο – σε μια επιφυλλίδα του, ο γνωστός συγγραφέας και δοκιμιογράφος, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, με τούτες τις οδυνηρές φράσεις:
“Είναι αυτονόητο – γράφει – πως πολλοί είναι οι άνθρωποι που κάνουν αυτό τον τόπο, αλλά δεν έχουν τον τρόπο να επιβάλουν τη γνώμη τους. Γιατί εδώ τον τρόπο τον έχουν οι επιτήδειοι και οι αδίστακτοι, οι ταπεινοί συμφεροντολόγοι και οι ρυπαροί εκμεταλλευτές των ιερών και οσίων”.
Και συμπληρώνει:
“Τα υποδείγματα του σύγχρονου ελληνικού βίου είναι τόσο αποκρουστικά, ώστε κανένας άνθρωπος με γνώση, με συνείδηση ευθύνης δεν έχει το δικαίωμα να τα χρησιμοποιήσει. Ας είμαστε ειλικρινείς. Ανάμεσα στη νεοελληνική πολιτική ηγεσία υπάρχουν πολυάριθμα απορρίμματα των επιστημών και των άλλων επιδόσεων. Πώς να προκόψει ο τόπος με τ’ απορρίμματα”;
Αυτά, βέβαια, τα έγραφε το 1966 – δηλαδή πριν από 46 ολόκληρα χρόνια – και αναφερόταν στην “πολιτική ηγεσία” της εποχής του. Δεν ξέρω, βέβαια, αν σήμερα, στο σημείο αυτό πήγαμε μπροστά ή γυρίσαμε πίσω. Αυτό αφήνω τον αναγνώστη να το κρίνει. Θέλω όμως τούτο μόνο να προσθέσω:
Αναφερόμενος, πριν μερικές ημέρες, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας – και συμπατριώτης μας – στα αίτια που μας έφεραν στο σημερινό κατάντημα και επιβεβαιώνουν την άποψη του Νίκου Δήμου ότι είναι “δυστυχία το να είσαι Έλληνας”, τόνισε:
“Πληρώνουμε λάθη δεκαετιών”.
Δεν το είπε, βέβαια, ξεκάθαρα, όμως έχω τη γνώμη πως εννοούσε τα “λάθη” εκείνων που κυβέρνησαν, όλα αυτά τα χρόνια της μεταπολίτευσης, τούτο το δύσμοιρο τόπο, λάθη τα οποία μάλιστα τα πληρώνουν οι πολίτες, και θα τα πληρώνουν για πολλές δεκαετίες ακόμα τα παιδιά μας. Ούτε πάλι αυτά που διαπράχθηκαν όλα αυτά τα χρόνια ήταν απλά λάθη που επαναλαμβάνονταν επί δεκαετίες. Έτσι, δε νομίζω πως κάποιος συνειδητός πολίτης πιστεύει πως αυτά που συμβαίνουν στην πόλη μας, όπου παραβιάζονται βάναυσα το Σύνταγμα και οι νόμοι της Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, είναι απλά λάθη, και όχι συνειδητές – σκόπιμες – ενέργειες. Κι αν όμως κάτι τέτοιο πράγματι συμβαίνει, τότε ισχύει αυτό που υποστήριξε ο Ταλλεϋράνδος:
“Πληρώνουμε και, Κύριος οίδε, ως πότε θα τα πληρώνουμε, γιατί, χωρίς να παύουν πολλά απ’ αυτά να είναι εγκλήματα, είναι χειρότερα από εγκλήματα, είναι λάθη”.
----------------------------
ΣΧΕΤΙΚΑ:
GR
FR
DE
ES
IT
RU
EU
No comments:
Post a Comment
Only News