Το αναδυόμενο ασιατικό κράτος πρόνοιας

Η είσοδος της Ασίας στα δυτικού τύπου κράτη-ευημερίας αποτελεί πραγματικά κοσμοϊστορικό γεγονός, με τεράστιες επιπτώσεις για τις δυτικές οικονομίες. Το ότι κάπου 900 εκατομμύρια θνητοί στην Ασία ξέφυγαν από την ένδεια μέσα σε μία εικοσαετία είναι αφ' εαυτό ένα μοναδικό ιστορικό γεγονός χωρίς προηγούμενο.
Διότι, με όρους οικονομικής ιστορίας, η εξέλιξη αυτή είναι σαν ο δυτικός πληθυσμός στο σύνολό του να είχε ξεφύγει από τις ελλείψεις και τη φτώχεια μία εικοσαετία από το ξεκίνημα της βιομηχανικής επανάστασης. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν συνέβη στα μέσα του 18ου αιώνα. Το πέρασμα των δυτικών κοινωνιών από τις ελλείψεις στο κράτος-προνοίας απαίτησε 160 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων έγιναν ως γνωστόν και δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι.

Τελείως διαφορετική είναι η κατάσταση σήμερα. Και οι εξελίξεις στην Ασία κάθε άλλο παρά αδιάφορες θα πρέπει να αφήνουν τη Δύση και τα κράτη-ευημερίας που οικοδομήθηκαν στους κόλπους της. Διότι, μετά την εκρηκτική οικονομική τους ανάπτυξη, σήμερα οι λαοί της Ασίας -προφανώς εμπνεόμενοι από τα δυτικοευρωπαϊκά κυρίως κοινωνικά πρότυπα- πιέζουν πλέον τις κυβερνήσεις τους, είτε αυτές είναι αυταρχικές είτε όχι, για περισσότερες κοινωνικές παροχές, για ευπρεπείς συντάξεις και για επιδόματα ανεργίας.

Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος: «Στην Ινδία, η κρατική περίθαλψη καλύπτει 40 εκατομμύρια νοικοκυριά, αρκεί ένα μέλος τους να έχει εργασθεί 100 ημέρες».

Έτσι, οι πιο δυναμικές στην εποχή μας οικονομίες του κόσμου μετακινούνται από την απλή δημιουργία πλούτου στην οικοδόμηση κρατών-προνοίας. Η δε ταχύτητα του μετασχηματισμού αυτού, όπως ανέφερε και ο Economist της 8ης Σεπτεμβρίου 2012, «προκαλεί παραζάλη».
Για παράδειγμα, πριν ένα χρόνο η κυβέρνηση της Ινδονησίας υποσχέθηκε στους κατοίκους της ότι μέχρι το 2014 θα έχουν όλοι κάλυψη υπηρεσιών υγείας. Αν αυτή η υπόσχεση τηρηθεί, θα πρόκειται για ένα μοναδικό σύστημα υγείας στον κόσμο, όπου το κράτος θα είναι ο εισπράκτωρ των εισφορών και ο μοναδικός πάροχος των υπηρεσιών.
Στην Κίνα, από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση επέκτεινε τη συνταξιοδοτική κάλυψη σε 250 εκατομμύρια αγρότες -αριθμός αισθητά υψηλότερος από τον αντίστοιχο στις ΗΠΑ, που καλύπτεται από το αμερικανικό δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα. Επίσης στην Κίνα πριν μία δεκαετία το 80% του κινεζικού αγροτικού πληθυσμού δεν είχε καμία απολύτως ασφαλιστική κάλυψη σε θέματα υγείας. Σήμερα, όλος αυτός ο πληθυσμός καλύπτεται.
Στην Ινδία, η κρατική περίθαλψη καλύπτει 40 εκατομμύρια νοικοκυριά, αρκεί ένα μέλος τους να έχει εργασθεί 100 ημέρες. Υπό τον ίδιο όρο, τα νοικοκυριά έχουν πρόσβαση και στον ελάχιστο εγγυημένο μισθό, που στην ουσία είναι και ένα διά βίου επίδομα ανεργίας.
Αν λάβουμε υπ' όψιν μας ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο το Εθνικό Σύστημα Υγείας καθιερώθηκε το 1948, ήτοι 170 χρόνια μετά την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, ενώ το γερμανικό σύστημα συντάξεων άρχισε επί καγκελαρίου Μπίσμαρκ το 1880, καταλαβαίνει κανείς ποια είναι και η ταχύτητα δημιουργίας των κρατών-προνοίας στην Ασία.
Όμως, η ταχύτητα αυτή θέτει αρκετά και σοβαρά ερωτήματα. Ένα πρώτο ερώτημα είναι αυτό του βαθμού που αυτά τα δίκτυα κοινωνικής προστασίας θα επηρεάσουν τον οικονομικό δυναμισμό των ασιατικών οικονομιών και τις σχετικές επιδόσεις τους. Εάν στο επίπεδο αυτό γίνουν λάθη, οι επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία θα είναι σοβαρές. Ένα άλλο ερώτημα είναι αυτό του αντίκτυπου που τα ασιατικά κοινωνικά κράτη θα έχουν στη Δύση, στην οποία η δημογραφική γήρανση και τα δημόσια ελλείμματα κάνουν επείγουσα την ανάγκη επανασχεδιασμού του παραδοσιακού κράτους-προνοίας.
Η Ιστορία προσφέρει στους Ασιάτες πολλά μαθήματα για το τι πρέπει να αποφύγουν, επισημαίνει το Economist. Τα ευρωπαϊκά κράτη-προνοίας ξεκίνησαν ως δίχτυ κοινωνικής προστασίας, όμως με τα χρόνια εξελίχθηκαν σε μαξιλάρι. Το γεγονός αυτό οφείλεται στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και στη μεγάλη ύφεση, δύο εξελίξεις που οδήγησαν τις κυβερνήσεις να έχουν ως προτεραιότητά τους την αναδιανομή εισοδημάτων. Όμως, υπό την πίεση ισχυρών ομάδων συμφερόντων, η αναδιανεμητική αυτή πολιτική πήρε παράλογες ενίοτε διαστάσεις, με αποτέλεσμα την επέκταση του κρατισμού και την οικονομική σκλήρυνση σε αρκετές δυτικοευρωπαϊκές χώρες.
Η κατάσταση αυτή προσέλαβε καταστροφικές διαστάσεις στη Λατινική Αμερική και σε κάποιες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, όπου οι κοινωνικές παροχές στηρίχθηκαν στο δανεισμό -όχι χωρίς οι χώρες να δημιουργούν παραλλήλως νέες κοινωνικές ανισότητες. Χαρακτηριστικό είναι, από την άποψη αυτή, το γεγονός ότι σε κάποιες χώρες της Λατινικής Αμερικής τα συνταξιοδοτικά συστήματα και οι παροχές υπηρεσιών υγείας είναι πλουσιοπάροχες στους εργαζομένους των αστικών κέντρων, που έχουν και συνδικαλιστική δύναμη, και σχεδόν ανύπαρκτες στην ύπαιθρο.
Η Βραζιλία, για παράδειγμα, σε ποσοστιαία βάση είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο σε δημόσια δαπάνη, πλην όμως οι δημόσιες υπηρεσίες που η χώρα παρέχει είναι γνήσιου τριτοκοσμικού χαρακτήρα.
Υπό αυτή την έννοια, οι ασιατικές κυβερνήσεις παρακολουθούν από κοντά την περίπτωση της Σιγκαπούρης, μία χώρα στην οποία η δημόσια δαπάνη δεν ξεπερνά το 20% του ΑΕΠ της χώρας, πλην όμως το εκπαιδευτικό της σύστημα, όπως και το αντίστοιχο της εκπαίδευσης, είναι από τα πρώτα στον κόσμο. Τούτο σημαίνει ότι η ποιότητα των παρεχομένων δημοσίων υπηρεσιών δεν είναι μόνον θέμα ύψους της δαπάνης, αλλά και ποιοτικής διαχείρισης της τελευταίας.
Από την άλλη πλευρά, για την ώρα, οι δημόσιες κοινωνικές δαπάνες στην Ασία είναι κατά μέσον όρο μόνον το 30% των αντίστοιχων δαπανών στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες. ’ρα, οι ασιατικές χώρες διαθέτουν ακόμη περιθώρια ανάπτυξης του κράτους-προνοίας, πλην όμως η εξέλιξη αυτή δεν είναι τόσο απλή και ασφαλώς δεν μπορεί να έχει γραμμικό χαρακτήρα. Οι διαφορές που παρατηρούνται στις ασιατικές οικονομίες είναι αισθητές, όπως το ίδιο ισχύει και με τις διαφορές στο εσωτερικό των μεγάλων ασιατικών χωρών. Ιδιαίτερα δε στην Ινδία, την Κίνα και την Ινδονησία, οι περιφερειακές εισοδηματικές διαφορές είναι μεγάλες, παράλληλα όμως έντονη είναι και η παρουσία της παραοικονομίας.
Όπως επισημαίνουν οικονομικοί αναλυτές στην Ασία και την Ευρώπη, η κατάσταση αυτή θα πρέπει να καταστήσει τις ασιατικές κυβερνήσεις ιδιαίτερα προσεκτικές στις παροχές και τις ασφαλιστικές καλύψεις, ώστε να αποφευχθούν κραυγαλέες στρεβλώσεις, που δημιουργούν εντονότερες κοινωνικές ανισότητες. Κυρίως στις ισχυρές πληθυσμιακά χώρες, τα συνταξιοδοτικά συστήματα απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή και μελέτη, γιατί η επιμήκυνση του χρόνου ζωής και η δημογραφική στασιμότητα σε χώρες όπως η Κίνα μόνον προβλήματα προοιωνίζονται. «Η μεγάλη πρόκληση για τις ασιατικές χώρες και τα αναδυόμενα κοινωνικά τους συστήματα είναι ότι πρέπει να αποφύγουν την επιχορήγηση των πλουσίων μέσω της προστασίας των πτωχών», τονίζει ο Βρετανός καθηγητής, Κέβιν Ντόουντ, που έχει μελετήσει την κινεζική περίπτωση. Ο δε Γάλλος καθηγητής πολιτικής οικονομίας Πασκάλ Σαλέν προσθέτει ότι «για την αναδυόμενη οικονομικά Ασία, το κρίσιμο στοιχείο είναι να απαλλάξει την ήπειρο από τη φτώχεια χωρίς να βυθιστεί στα χρέη».
Πράγματι, αυτή η επισήμανση είναι καίρια διότι, αν δούμε ότι σε χώρες που δημογραφικά φθίνουν, όπως η Σιγκαπούρη, το Χονγκ-Κονγκ και η Νότιος Κορέα, οι γυναίκες μπορούν να βγουν στη σύνταξη στα 55 και οι άνδρες στα 58 χρόνια τους, με μέσο χρόνο ζωής αντιστοίχως τα 82 και 78 έτη, τότε καταλαβαίνει κανείς ποιο μπορεί να είναι το πρόβλημα. Και το τελευταίο, ως φαίνεται, θα πλανάται στην παγκόσμια οικονομία στο βαθμό που ο μέσος ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης στην Ασία έφθασε αισίως το 2011 στο 6,5% και έπεται συνέχεια.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
***ΕΙΚ1: Στην Κίνα πριν μία δεκαετία το 80% του κινεζικού αγροτικού πληθυσμού δεν είχε καμία απολύτως ασφαλιστική κάλυψη σε θέματα υγείας. 
.naftemporiki.gr
20/10/12