Εκκοσμικευμένη ουτοπία…

Γράφει ο XPHΣTOΣ B. MAΣΣAΛAΣ*
πρώην Πρύτανης Πανεπ. Ιωαννίνων
-
-  Η επιστημονική και νομική λογική τέθηκαν στην υπηρεσία της  χριστιανικής ηθικής και διαμορφώθηκε αυτό που ονομάζουμε «δυτικό πολιτισμό».
Η κληρονομιά του ελληνορωμαϊκού κόσμου συνδέθηκε με την κυκλικότητα του χρόνου και τη διαπίστωση ότι η επ’ άπειρον πρόοδος δεν ήταν η φυσιολογική πορεία της ανθρωπότητας.
Με την διάχυση και εμπέδωση του χριστιανισμού συνειδητοποιήθηκε και η ηθική  της αγάπης και της συμπόνιας. Η ηθική αυτή προσέδωσε μια πρωτοφανή ευαισθησία στον ανθρώπινο πόνο, ένα πνεύμα εξέγερσης ενάντια στην ιδέα της φυσιολογικότητας του κακού. Το πνεύμα αυτό έδωσε το πρώτο έναυσμα στη δυναμική της ιστορικής προόδου.

Η ηθική της συμπόνιας μας προτρέπει να θεωρήσουμε αφύσικα και αφόρητα τα δεινά τα οποία η ανθρωπότητα έκρινε πως είναι μέσα στην αιώνια τάξη πραγμάτων. Έτσι, η κλασική δικαιοσύνη που συνίσταται στο «να αποδίδεις στον καθένα ό, τι του ανήκει», συμπληρώθηκε με μια νέα δικαιοσύνη που συνίσταται σε θερμή συμπόνια για τους πάσχοντες. Αυτή η συμπόνια θέλει να δημιουργήσει μια νέα κοινωνική κατάσταση.
Η ευαγγελική αγάπη δεν συνίσταται, όπως η δικαιοσύνη, στο να εκτελούμε αυστηρώς καθορισμένα καθήκοντα, αλλά στο να κάνουμε πάντα περισσότερα για τον πλησίον.
Όσο υπάρχει πόνος κάπου στον κόσμο, ακόμη και αν δεν είμαστε σε καμία περίπτωση εμείς η αιτία γι’ αυτόν, οφείλουμε να αισθανόμαστε σε κάποιο βαθμό υπεύθυνοι.
Η αποδοχή ενός χρέους το οποίο δεν έχουμε αναλάβει και δεν πρόκειται να εξοφλήσουμε ποτέ αποτελεί την ανθρωπιά του ανθρώπου.
Μόνο αυτή η ηθική αποσπά τον άνθρωπο από την απανθρωπιά και την ασημαντότητα. Άλλωστε, η ζωή του ανθρώπου έχει σημασία όταν αυτός αισθάνεται υπεύθυνος για τον Άλλο.
Ο άνθρωπος είναι ένα ανήσυχο όν.
Ο σκοπός της μάχης ανάμεσα στο καλό και το κακό δεν είναι τόσο να δώσουμε νέες λύσεις στα υφιστάμενα προβλήματα, αλλά να εντοπίσουμε προβλήματα και ανωμαλίες εκεί όπου μέχρι τώρα βλέπαμε την αιώνια φύση πραγμάτων.
Η χριστιανική ηθική είναι θεμελιωδώς διαφορετική από εκείνη που διαμόρφωσαν οι σοφοί του ελληνορωμαϊκού κόσμου, από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Κικέρωνα, έρχεται σε ρήξη με τον κυκλικό χρόνο των Ελλήνων και εγκαινιάζει ένα χρόνο που τείνει προς τα εμπρός, ο οποίος θα μπορεί και θα πρέπει να φέρει κάτι νέο. Ο αγώνας ενάντια στο κακό προϋποθέτει την κατάρριψη του κυκλικού χρόνου.
Το ανθρώπινο όν είναι ανθρώπινο μόνο ως ιστορικό όν. Η σωτηρία δεν επιτυγχάνεται μέσω της φυγής σε κάποιον κόσμο που βρίσκεται στα μετόπισθεν, αλλά μέσω της ενεργού αγάπης προς τον πλησίον, η οποία οφείλει να βρει το δρόμο της μέσα στον πραγματικό χρόνο, τείνοντας σ’ έναν ιδανικό κόσμο, μια ουτοπία. Σύμφωνα με αυτή, μια προσέγγιση του ιδανικού κόσμου, ενός κόσμου που διαφέρει ριζικά από τον πραγματικό κόσμο, είναι εφικτή και πρέπει να προσεγγιστεί. Η πολιτική σκέψη και δράση αποκτούν τότε και μόνο σημασία αν γίνουν εργαλεία για την επίτευξη αυτού του σκοπού.
Η ουτοπία εκκοσμικευμένη θεμελιώνει την πίστη στην πρόοδο και στη δυνατότητα οικοδόμησης μέσω της επιστήμης και της οικονομικής ανάπτυξης, ενός πιο βιώσιμου κόσμου…

✴✴✴
* Ο Καθηγητής κ. Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρώην Πρύτανης
του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. E-mail: cmasalas@cc.uoi.gr
.proinoslogos.gr
4/5/13
--
-
ΣΧΕΤΙΚΟ: