Ποια Ευρώπη και για ποιο μέλλον;

Γράφει ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΧΡ. ΤΣΕΤΣΗΣ, Αρχιτέκτονας – Πολεοδόμος
--
*   Ζοφερό παρόν, ανησυχία για τις εξελίξεις για το μέλλον. Καταστάσεις και συναισθήματα που μόνον άγνωστες δεν είναι στην Ευρώπη, όχι μόνον μακρινών εποχών. Αλλά και εξαιτίας αυτών, ο χώρος που βλάστησαν οι ιδέες για την Ένωσή της.
Το ενοποιητικό εγχείρημα της Γηραιάς Ηπείρου, ξεκίνησε μετά από τη μοναδική σε εύρος καταστροφική κρίση, στα ερείπια που άφησε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Δημιουργήθηκε έως τις μέρες μας και εξακολουθεί να οικοδομείται, μετά, από καιεν μέσω κρίσεων.
Στη δήλωση του πρωτεργάτη της ευρωπαϊκής ιδέας Jean Monnet, συνοψίζονται τα κίνητρα του φιλόδοξου εγχειρήματος της ενοποίησης (Υψηλή Αρχή, 9-11-1954): «Οι χώρες μας έχουν γίνει πολύ μικρές για το σημερινό κόσμο στην κλίμακα των σύγχρονων τεχνικών μέσων, στο μέτρο της σημερινής Ρωσίας, της αυριανής Κίνας και Ινδίας. Η ένωση των ευρωπαϊκών λαών σε Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, είναι το μέσο για να ανυψώσουμε το βασικό μας επίπεδο και να διατηρήσουμε την ειρήνη. Είναι η μεγάλη ελπίδα και η τύχη της εποχής μας».

Ανάλογες οι διαπιστώσεις του Winston Churchill, του «πατέρα της Νίκης» και πρωθυπουργού της Βρετανίας, η οποία επέλεξε μια στρατηγική απόστασης από το πολιτικό και εν τέλει νομισματικό σκέλος της Ένωσης: «Η Ευρώπη όσο μένει κατακερματισμένη δεν μπορεί να πάρει τις διαστάσεις που αναλογούν στο μέτρο των ικανοτήτων και της ευφυΐας των κατοίκων της. Τα σύνορα αποτελούν εμπόδιο στο κοινό συμφέρον, στην κατανομή της εργασίας, εμποδίζουν την κυκλοφορία των αγαθών, ευνοούν την δυσπιστία, διατηρούν τις κεκτημένες θέσεις».
«Για να επιζήσει η Ευρώπη θα πρέπει να ενωθεί», ήταν επίσης η εδραία πεποίθηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος δήλωνε ότι αυτή θα είχε χάσει την ελευθερία της, εάν δεν είχε την αλληλεγγύη της Αμερικής.

Ελλάδα και ενοποιητικό εγχείρημα
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στην ομιλία του στην τελική ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή οικογένεια, στις 28 Μαΐου 1979, στην Αθήνα, κατέστησε σαφείς στόχους και προσδοκίες: «Η Ελλάς προσέρχεται στην Ευρώπη με τη βεβαιότητα ότι στα πλαίσια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης εμπεδώνεται για όλα τα μέρη η Εθνική ανεξάρτητα, κατοχυρώνονται οι δημοκρατικές ελευθερίες, επιταχύνεται η οικονομική ανάπτυξη με τη συνεργασία όλων, κοινός καρπός η κοινωνική και οικονομική πρόοδος».
Ο κύριος εισηγητής του Ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Κύπρου, ο αείμνηστος Γιάννος Κρανιδιώτης, πίστευε αταλάντευτα και με θέρμη, ότι η πορεία της Κύπρου προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελεί τη μόνη, ίσως, πολιτική επιλογή της, που «θα της επιτρέψει την ενίσχυση της ανεξαρτησίας, κυριαρχίας και εδαφικής της ακεραιότητας. Θα διασφαλίζει τον Κυπριακό Ελληνισμό και θα επιτρέψει, στην περίπτωση λύσης του προβλήματος την επικράτηση στην Μεγαλόνησο των βασικών ελευθεριών και της Ευρωπαϊκής έννομης τάξης» (Συνάντηση των Αθηνών, 30-8-1977).
Παρόλο  ότι μια -ποσοτικοποιημένη- συνολική αποτίμηση 32 χρόνων παρουσίας της χώρας στην ευρωπαϊκή οικογένεια αποτελεί ζητούμενο, η συνεισφορά της συμμετοχής της, έχει θετικό ασφαλώς πρόσημο. Παρότι οι παθογένειες του πολιτικού συστήματος και της οικονομικής elit της χώρας -υπεύθυνες εν πολλοίς της σημερινής κατάρρευσης- δεν της επέτρεψαν να πραγματοποιήσει το αναγκαίο άλμα της ενσωμάτωσης στον πυρήνα των κοινοτικών εξελίξεων.

Η ανατροπή των ισορροπιών
Η Ευρώπη των 6, των 9, των 10, των 12, των 15, των 22 και η σημερινή -όπως είχαν προβλέψει οι πατέρες στην ιδρυτική δήλωση- δεν έγινε ξαφνικά, ούτε με μία ολοκληρωμένη μορφή, αλλά με συγκεκριμένες πραγματοποιήσεις, δημιουργώντας πρώτα μία εκ των πραγμάτων αλληλεγγύη.
Η πτώση του τείχους του Βερολίνου, τον Νοέμβριο του 1989, σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής και την απαρχή νέων ισορροπιών και ευρωπαϊκών κατευθύνσεων, που οδήγησαν  στην διεύρυνση προς Ανατολάς, στη Βαλτική και με την ένταξη της Κύπρου, στο Νότο - και μετέπειτα στην ΝΑ της πλευρά.
Ενόψει της επικείμενης (τότε) ενοποίησης των δύο γερμανικών κρατών, ο βασικός της αρχιτέκτονας H. Genscher, επαναλάμβανε τα λόγια του Thomas Mann: «Θέλουμε μία ευρωπαϊκή Γερμανία και όχι μία γερμανική Ευρώπη».
Η επανενοποίηση ωστόσο, άλλαξε δραματικά τις πραγματικές παραμέτρους των ευρωπαϊκών πολιτικών. Ήταν, κατά τον Zbigniew Brzezinski, ταυτοχρόνως  γεωπολιτική ήττα της Ρωσίας και της Γαλλίας. Η νέα Γερμανία δεν έπαψε μόνο να είναι «ο κατά τι κατώτερος πολιτικός εταίρος της Γαλλίας, αλλά έγινε αυτόματα η αναμφισβήτητα πρώτη δύναμη στη Δυτική Ευρώπη και εν μέρει παγκόσμια δύναμη».
Οι δυτικοευρωπαίοι, κατά τον Αμερικανό αναλυτή, μπορεί «να την ανέχονται όσο καιρό ασκείται από την αμερικανική πρωτοκαθεδρία, αλλά μακροπρόθεσμα η οικοδόμηση της Ευρώπης δεν μπορεί να στηριχτεί σ’ αυτή».

Το χαμένο momentum
Το ενοποιητικό εγχείρημα ωστόσο, ήδη από την πρώτη ευφορία της μεγάλης διεύρυνσης, απώλεσε momentum, εμφανίζοντας χρόνια κόπωση. Στην τρέχουσα συγκυρία της παρατεταμένης αβεβαιότητας δεν είναι ανεπίκαιρες οι (επιβεβαιωμένες) προβλέψεις του Edmund Husserl (1935), ο οποίος θεωρούσε ότι «ο μέγιστος κίνδυνος για την Ευρώπη είναι η κόπωση».
Ούτε αυτές του Αρχιτέκτονα της Ένωσης, Jaques Delors, που εντόπιζε ως τη μεγαλύτερη  απειλή για την Ευρώπη την έλλειψη φιλοδοξίας και τη νοσταλγία του παρελθόντος.

Από τα συμπτώματα στην διάγνωση
 
Η άνοδος όμως αυτή του ευρωσκεπτικισμού, δεν θα πρέπει να ερμηνευτεί ως ψήφος κατά της Ευρώπης, αλλά κατά των ακολουθούμενων πολιτικών της.

Δεν είναι λίγες οι πρόσφατες περιπτώσεις στις οποίες ταλανίζεται, αν όχι δοκιμάζεται το μεταπολεμικό διακύβευμα της συμφιλίωσης των λαών -υψίστη σήμερα κατάκτηση- της ενιαίας Ευρώπης, με την παγίωση της ειρήνης και την πρόοδο των λαών της.
Ασφαλώς όπως προείπε ο Jean Monnet, στις πρώιμες εποχές της οικοδόμησης, «οι ρίζες της Κοινότητας τώρα, είναι δυνατές, έχουν εισχωρήσει βαθιά στο έδαφος της Ευρώπης, επέζησαν άσχημων εποχών, μπορούν ν’ αντέξουν και άλλες… δεν υπάρχει αμφιβολία πως πρόκειται για ένα ισχυρό κίνημα αντάξιο των μεγάλων ιστορικών στιγμών».
Ωστόσο, η περίοδος που διανύουμε είναι εξαιρετικά ευαίσθητη για την μελλοντική της πορεία, στο πνεύμα των ιδρυτικών της αρχών, όπου τα οικονομικά διαγράμματα υπηρετούν τον ευρωπαίο πολίτη και όχι το αντίστροφο.
Οι μακροοικονομικές ανισορροπίες σε 13 κράτη μέλη, πέραν αυτών που έχουν ενταχθεί σε  μηχανισμό στήριξης -σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής της ΕΕ- είναι δηλωτικό των εξελίξεων που θα ακολουθήσουν.
Προϋπόθεση της εξόδου από την κρίση, είναι η βαθύτερη κατανόηση «του φαινομένου Ευρώπη», στον κεντρικό της πυρήνα.
Τα αίτια της κρίσης, θα πρέπει να αναζητηθούν:
• στις «σεισμικές» κοινωνικές επιπτώσεις της ισχυρότατης συστημικής κρίσης του δυτικού οικονομικού μοντέλου – πρωτίστως, αλλά όχι μόνον, στις περιφερειακές χώρες της Ευρωζώνης.
• στην ανατροπή του κατευθυντηρίου δίπολου Γαλλίας - Γερμανίας, και στις τάσεις, απροκάλυπτου ηγεμονισμού της πολιτικής της τελευταίας, με συνεπακόλουθο την καταβάθρωση των κοινοτικών θεσμών.
• Στο έλλειμμα ενός πειστικού οράματος για μία μελλοντική Ευρώπη, που δίνει κοινοτικές απαντήσεις στις ανάγκες του ευρωπαίου πολίτη. Αλλά και σε αντιδράσεις σε φαινόμενα ερμητισμού μιας κραταιάς κοινοτικής γραφειοκρατίας, με ισχυρά αντανακλαστικά αυτοσυντήρησης. που δείχνει να μην απεγκλωβίζεται από άνευρες, χωρίς όραμα προτάσεις, ολοένα πιο αποκομμένες από την Ευρωπαϊκή Ιδέα.
• Η κρίση παράλληλα αναδεικνύει και ανατροφοδοτεί διαφορές και αποκλίσεις κοινωνικής συμπεριφοράς στους κόλπους της Ευρώπης -της ιδιοσυστασίας των λαών της- οι οποίες έχουν κατά καιρούς αποδοθεί, και αναντίρρητα δεν είναι ανεξάρτητες, από την ιστορική πρόσληψη των κυρίων συστατικών της πολιτισμικής της ιδιαιτερότητας: Ελληνικός Λόγος, Ρώμη, Ευαγγέλιο.
• Στη στροφή, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, από τη γεωπολιτική στην γεωοικονομία, όπου κατευθύνσεις, πολιτικές, αντιθέσεις, συγκρούσεις, ακανθώδη ζητήματα, έχουν σαφώς οικονομικό υπόστρωμα και προτεραιότητα. Γεγονός που καθιστά την εξισορρόπηση, ως άμεση πολιτική στόχευση των λαών της.
Η εξυγίανση της ευρωπαϊκής οικονομίας, στα πλαίσια των αντίστοιχων προσπαθειών σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν θα μπορούσε να αποδώσει χωρίς ένα φιλόδοξο αναπτυξιακό New Deal, σε βιώσιμα αρχέτυπα.

Ένα μέλλον για την Ευρώπη
Η Ε.Ε. συνιστά ένα οργανισμό, που πηγαίνει πέραν της σύστασης απλών υπερεθνικών δομών. Είναι απολύτως αναγκαίο, να συνταχθεί ένα Σχέδιο πνοής για μια νέα Ευρώπη, πολιτική, πολιτισμική, κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική.
Η ιστορία του προηγούμενου αιώνα έχει δικαιώσει απόλυτα τους αφορισμούς των Edmund Husserl και Stefan Zweig, στη κρίσιμη περίοδο του μεσοπολέμου: «Η κρίση της ευρωπαϊκής ύπαρξης, κατά τον Husserl (1935), έχει δύο μόνο διεξόδους: τον χαμό της Ευρώπης με την αποξένωσή της από το ίδιο της το έλλογο νόημα ζωής, την πτώση στην έχθρα ως προς το πνεύμα και τον βαρβαρισμό ή την αναγέννηση της Ευρώπης».
Ο Stefan Zweig το 1932, αντίστοιχα, προέβλεπε ότι «η Ευρώπη θα ακολουθήσει την αυτοκαταστροφή της ή θα γίνει ενιαία; Ας με συγχωρήσουν αν δεν λέω πως η λογική θα νικήσει ή θα κυριαρχήσει αμέσως, πως αύριο ή μεθαύριο θα δούμε μία ενωμένη Ευρώπη, όπου δεν θα υπάρχει πόλεμος ούτε φθοροποιό μίσος λαού προς λαό».
Σήμερα παρά ποτέ, οφείλουμε να εστιάσουμε στις κοινές μας αξίες, να γεφυρώσουμε διαφορές, να σεβαστούμε αποκλίσεις.

***
Η Ευρώπη αποτέλεσε τον γεωγραφικό, πολιτικό και πολιτισμικό χώρο, όπου γενναιόδωρα ερμηνεύτηκαν –κατά τρόπο όχι πάντα μονοσήμαντο- και εκτυλίχθηκαν υψηλές και παναθρώπινες έννοιες όπως αυτές του «Ειδέναι», του Μέτρου, του Λόγου, της Αρετής, της Χριστιανικής Αγάπης. Αλλά και του σκότους που επιφέρει το «νείκος» και της σιωπής και τελικά της Αναγέννησης και της προόδου. Η Ευρώπη εξισορροπημένη εσωτερικά και εξωστρεφής, είναι αυτή που μπορεί -ξεπερνώντας τις σκοτεινές πτυχές της ιστορίας της- να δώσει στη πολιτική της «μετατεχνολογικής» εποχής, ένα νέο περιεχόμενο.
.proinoslogos.gr
9/5/13
--
-
ΣΧΕΤΙΚΑ:

• Η νομενκλατούρα των Βρυξελλών 

• 9 Μαΐου 1950- 9 Μαΐου 2013: μαθαίνοντας την Ευρώπη στο Κοινοβούλιο

• Κύπρος: Την «έλλειψη αλληλεγγύης» επισημαίνει στις «κεφαλές» της Ε.Ε. ο πρόεδρος της Βουλής .... Με αφορμή την Ημέρα της Ευρώπης

   ---

  L'Europe, fabrique de pauvres