Αυτοί που μας κατέστρεψαν δεν μπορούν να μας σώσουν! .....

Του ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΤΣΟΥΡΗ, Καθηγητή
Φιλολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

-

     Οι ευχές για ευτυχισμένο το νέο έτος ή γενικότερα για ευτυχία είναι συχνές, σε κάθε σημαντική θρησκευτική ή εθνική γιορτή και σε κάθε σημαντική στιγμή της ζωής του ανθρώπου. Όλοι επιδιώκουμε την ευτυχία. Η ευδαιμονία ή αλλιώς το εὖ ζῆν είναι ο στόχος της πολιτικής θεωρίας και πρακτικής, όσο και η κορυφαία επιδίωξη στον καθημερινό πρακτικό βίο.
Είναι γεγονός ότι οι απαντήσεις στο πρόβλημα του πῶς βιωτέον είναι ποικίλες ανάλογα με την εποχή και τις πολιτικο-οικονομικές συνθήκες, καθώς και τις θρησκευτικές και τις ευρύτερες κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις των κοινωνιών ως συνόλων και των ατόμων.
Ωστόσο, ενώ όλοι συμφωνούν ως προς τον στόχο, διαφωνούν ως προς το περιεχόμενο. Τι είναι πράγματι ευτυχία και ευδαιμονία; Στον σημερινό κόσμο οι απαντήσεις στο ερώτημα αυτό αντιπροσωπεύονται κυρίως από δυο, μέχρι πρόσφατα, διαφορετικά πολιτικο-οικονομικά συστήματα, το κομμουνιστικό και το καπιταλιστικό σύστημα. Η έμφαση που έδιναν και τα δύο συνίστατο στον υλισμό, την εξασφάλιση δηλαδή των υλικών αγαθών και την «ευημερία», όπως την εννοούσαν αυτά, των πολιτών. Και το μεν κομμουνιστικό σύστημα κατέρρευσε υπό το βάρος των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων και της ανελευθερίας, το δε καπιταλιστικό εξακολουθεί μεν να λειτουργεί, αλλά αποδεικνύεται στην πράξη ως προβληματικό, αν λάβει κανείς υπόψη του την υπερσυγκέντρωση του πλούτου στους λίγους, τους τεράστιους αριθμούς ανέργων και εξαθλιωμένων πολιτών, και γενικότερα τα τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η οικουμένη των επτά δισεκατομμυρίων ανθρώπων του πλανήτη μας.

Παράλληλα, οι διάφορες θρησκείες, όπως είναι ο Χριστιανισμός, ο Μουσουλμανισμός, ο Βουδισμός, ο Ινδουισμός κ.ά., προτείνουν διάφορους τρόπους ζωής με βάση την για κάθε μια από αυτές εξ αποκαλύψεως αλήθεια, την οποία ο πιστός αποδέχεται, χωρίς προβληματισμό, και προσπαθεί, όταν είναι συνειδητά πιστός, να εφαρμόσει στη ζωή του.

Αφ’ ετέρου, η αρχαία ελληνική φιλοσοφία με βάση τη λογική και μόνο και όχι την εξ αποκαλύψεως αλήθεια, ανά τους αιώνες από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους μέχρι και την Αλεξανδρινή εποχή, έχει παρουσιάσει και προτείνει στον άνθρωπο ποικίλες απαντήσεις στο βασικό ερώτημα πῶς βιωτέον, ώστε ο άνθρωπος να κατακτήσει την ευτυχία και την ευδαιμονία. Η ενασχόληση και η εντρύφηση στις διάφορες αυτές φιλοσοφικές απαντήσεις δίνει στον άνθρωπο την απόλυτη ελευθερία να αποφασίσει με βάση τη λογική του, ποιον από όλους αυτούς τους δρόμους της ζωής θα ακολουθήσει. Αυτή είναι μια ανεκτίμητης αξίας προσφορά στον άνθρωπο, ένας θησαυρός διαθέσιμος στον καθένα που θα θελήσει να τον πλησιάσει και να τον γνωρίσει.

Η πολλαπλή και βαθειά κρίση, η οποία έπληξε και τη χώρα μας, λόγω των τραγικών και εγκληματικών σφαλμάτων και αμελειών των κυβερνήσεων που διαχειρίστηκαν τις τύχες της πατρίδας μας κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια, άσχετα με το πού τελικά θα καταλήξει, εννοώ εντός ή εκτός του ευρώ, ένα είναι βέβαιο, ότι οδήγησε και θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια σε ακόμη μεγαλύτερη φτώχεια τον ελληνικό λαό για τις επόμενες δεκαετίες. Η φτώχεια, η πείνα, η ασιτία και ο θάνατος, οι αρρώστιες πλήττουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της οικουμένης και η κρίση επιτείνεται και επεκτείνεται όχι μόνο στις χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου, αλλά ακόμη και στις χώρες της Δύσης  και θα γίνεται όλο και περισσότερο οξύτερη.

Και επειδή η κρίση είναι πάντοτε και μια ευκαιρία προβληματισμού και απολογισμού τόσο από την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα ως σύνολο, όσο και ατομικά από τον καθένα μας, είναι απολύτως αναγκαίο να εξετάσουμε με νηφάλιο πνεύμα και με απόλυτη ειλικρίνεια την όλη συμπεριφορά μας, τους στόχους που θέσαμε ως κοινωνία, τα μέσα που χρησιμοποιήσαμε για την επίτευξή τους, τις αιτίες που οδήγησαν στα συγκεκριμένα αποτελέσματα, τον τρόπο διαβίωσής μας στο συλλογικό και στο ατομικό επίπεδο, και να προχωρήσουμε σε αναδιάταξη των στόχων και των μέσων, συλλογικών και ατομικών, ώστε  να μπορέσουμε ως σύνολο και ως άτομα να επιτύχουμε τον ευκταίο στόχο, που είναι βέβαια, όπως είπαμε προηγουμένως, η ευτυχία και η ευδαιμονία.

Χωρίς όμως να προσδιορίσουμε ακριβώς ως έθνος και ως λαός το πρότυπο του Έλληνα πολίτη που επιθυμούμε να διαμορφώσουμε και χωρίς ακριβή προσδιορισμό της έννοιας του εὖ ζῆν που επιδιώκουμε, θα πελαγοδρομούμε σε ένα παγκοσμιοποιημένο πέλαγος αναταραχής, σύγχυσης και αντιθέσεων.

Η μακραίωνη ιστορία και ο πολιτισμός μας είναι αυτός που μπορεί να μας καθοδηγήσει, ώστε ο αυριανός Έλληνας πολίτης να χαρακτηρίζεται από τις μεγάλες αξίες, που διαχρονικά αποδείχτηκαν ως το καλύτερο εχέγγυο ευημερίας και ευνομίας, και συγχρόνως να αποβάλει τα καταστροφικά ελαττώματα, τα οποία συχνά μηδενίζουν και εξουδετερώνουν τις θετικές προσπάθειες και τα ευεργετικά και αξιοθαύμαστα ενίοτε αποτελέσματα αυτών των προσπαθειών.
Μερικές διαπιστώσεις που θα μπορούσε ο καθένας να κάνει για την πολιτική και την κοινωνία είναι οι ακόλουθες:

• 1) Το πολιτικό σύστημα συνέτεινε τα μέγιστα στην απορρύθμιση της κοινωνίας με τα αρνητικά πρότυπα που εξέπεμπε όλα αυτά τα χρόνια, την αρχομανία, την ανευθυνότητα, την αλαζονεία, την επίδειξη, τη ματαιοδοξία, την αδιαφάνεια, τον χρηματισμό, τις παρανομίες, την επιπολαιότητα και αναποτελεσματικότητα, την ανειλικρίνεια, τη σπατάλη του δημοσίου χρήματος, τον νεποτισμό, τον αυταρχισμό, τις πελατειακές σχέσεις, την ευνοιοκρατία και την αναξιοκρατία, τη σκανδαλώδη ατιμωρησία ακόμη και για σοβαρότατα αδικήματα!

• 2) Η δυσλειτουργία της δικαστικής εξουσίας, η οποία αρκετά συχνά, εκτός εξαιρέσεων, χειραγωγείται από την εκτελεστική εξουσία. Οι ελάχιστες λαμπρές εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν απλώς τον κανόνα. Στάθηκε ανίκανη να υψώσει το ανάστημά της, ιδιαίτερα μπροστά σε πολύ σοβαρές υποθέσεις που αφορούν το μέλλον αυτού του τόπου. Επιπλέον, οι χρονοβόρες διαδικασίες απονομής της δικαιοσύνης ισοδυναμούν με αρνησιδικία!

• 3) Όπως αντιλαμβάνεται ο καθένας μας, η ανώτατη δικαστική εξουσία συνήθως είναι προέκταση της εκτελεστικής εξουσίας! Η δε νομοθετική εξουσία αποδεδειγμένα είναι υποτελής και υπήκοος της εκάστοτε κυβερνώσας πλειοψηφίας, αφού οι βουλευτές με την απειλή της διαγραφής από το κόμμα δεν τολμούν να ψηφίσουν κατά συνείδηση, όπως ορίζει το Σύνταγμα, αλλά γίνονται υποχείρια όργανα της εκάστοτε κυβερνήσεως ή του αρχηγού του κόμματος. Και επειδή και οι υπουργοί είναι προσωπική επιλογή του πρωθυπουργού, ο οποίος μπορεί οποτεδήποτε θελήσει να τους στείλει σπίτι τους, το πολιτικό σύστημα καταντά να είναι ουσιαστικά ενός ανδρός αρχή, δηλαδή εξουσία ενός ανθρώπου. Αυτό το πρωθυπουργικό –μοναρχικό – σύστημα συνιστά μια από τις κυριότερες αιτίες της καταστροφικής πολιτικής των τελευταίων δεκαετιών.

• 4) Το πρότυπο του υπερκαταναλωτισμού και οι λεγόμενες Δυτικές «αξίες» έγιναν σταδιακά για την ελληνική κοινωνία ο επιδιωκόμενος στόχος, κοινωνικός και ατομικός, και οι ύψιστες αξίες για τις οποίες αξίζει να ζει κανείς! Ποιες είναι αυτές, είναι γνωστό σε όλους: ο πλουτισμός με κάθε μέσο, νόμιμο ή παράνομο, και η επίδειξη, εξωτερική κυρίως, και οι κάθε είδους υλικές απολαύσεις. Επέλεξαν οι πλείστοι, δηλαδή, όπως λέει χαρακτηριστικά ο Αριστοτέλης, τον «ἀπολαυστικόν βίον», και αυτό με την επίδραση, όπως είναι φυσικό, των ἐν ταῖς ἐξουσίαις, οι οποίοι συχνά, κατά τον Αριστοτέλη πάλι, συμπεριφέρονται παρόμοια με τον θρυλικό Σαρδανάπαλο, που χαρακτηριζόταν από την άσωτη και έκλυτη ζωή του.

• 5) Η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ της κρατικής εξουσίας και των πολιτών. Η μεν κρατική εξουσία αντιμετωπίζει τους πολίτες με τον πιο αρνητικό τρόπο, σαν να είναι a priori κλέφτες και απατεώνες, οι δε πολίτες δεν εμπιστεύονται το κράτος θεωρώντας το εχθρικό προς τα συμφέροντά του. Βασική όμως προϋπόθεση ευνομίας είναι η ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολιτών. Σε αυτό οφείλεται εν πολλοίς το γεγονός ότι οι πολίτες προσπαθούν όσο μπορούν να αποφύγουν τις υποχρεώσεις τους προς το κράτος.

• 6) Λόγω του ότι δεν έχουμε αποφασίσει ως κοινωνία το είδος του Έλληνα πολίτη που θέλουμε να σφυρηλατήσουμε, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν συντελεί ουσιαστικά στη διαμόρφωση του ήθους των εκπαιδευομένων. Αντίθετα, οι παλινωδίες και οι συνεχείς «μεταρρυθμίσεις» προκαλούν αναστάτωση και σύγχυση, και οι προχειρότητες συχνά αποδομούν τους εκπαιδευτικούς στόχους. Η παραπαιδεία, οι κάθε είδους αυθαιρεσίες, η ατιμωρησία, η απουσία αξιολόγησης και ελέγχου, η μη επιλογή του άριστου διδακτικού προσωπικού με την αντίστοιχη μισθολογική ανταμοιβή του, η επιβολή συχνά της θελήσεως των γονέων στην «επιλογή» του κλάδου σπουδών από τα παιδιά τους, συντείνουν επιπλέον στην υποβάθμιση του επιπέδου των σπουδών.

• 7) Ο τόπος μας που γέννησε τη δημοκρατία και τις δημοκρατικές διαδικασίες, τον ουσιαστικό διάλογο και τη διαλεκτική μέθοδο, μέσω της οποίας και μόνης είναι δυνατή η προσέγγιση της αλήθειας, δυστυχώς με λύπη διαπιστώνει κανείς ότι στερείται αυτού του ουσιαστικού εργαλείου για την ανάπτυξή του, όχι μόνο οικονομική αλλά γενικότερα πολιτιστική. Το σλόγκαν και η διαφήμιση έχει αντικαταστήσει τον διάλογο, ακόμη και σε προεκλογικές περιόδους, όπου θα πρέπει τα προγράμματα των κομμάτων που διεκδικούν μερίδιο εξουσίας να είναι ξεκάθαρα και κατανοητά στους ψηφοφόρους.

• 8) Απουσιάζει η αντικειμενική ενημέρωση τόσο από τα περισσότερα έντυπα, όσο και πολύ περισσότερο από τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Αντί ενημερώσεως ο τηλεθεατής κατακλύζεται από παραπληροφόρηση, ανάλογα με τους επιδιωκόμενους εκάστοτε σκοπούς των ιδιοκτητών των τηλεοπτικών σταθμών, οι σχέσεις των οποίων με την εξουσία είναι γνωστές.

• 9) Στην αποσύνθεση της κοινωνίας η συμβολή της τηλεοράσεως ήταν και είναι εξαιρετικά αρνητική. Η βία, λεκτική και ουσιαστική, οι σαρκικές και υλικές απολαύσεις, ο καταναλωτισμός, η φιλοχρηματία, η πολυλογία και η ανοητολογία, οι άκριτες αποφάνσεις περί παντός επιστητού από παντογνώστες δημοσιογράφους, η προβολή της εξωτερικής ομορφιάς ως του μόνου ουσιαστικού προσόντος για επιτυχή καριέρα, η υποτίμηση της νοημοσύνης του κόσμου, η απόκρυψη ή η παραποίηση της αλήθειας ανάλογα με τα συμφέροντα των ιδιοκτητών ή τα κομματικά πιστεύω και οι παντός είδους εξαρτήσεις των τηλεπαρουσιαστών και σχολιαστών, είναι καθημερινά φαινόμενα, με τα οποία ακούσια ή εκούσια επιχειρείται πλύση εγκεφάλου των τηλεθεατών, ιδιαίτερα των νέων και αδιάπλαστων ακόμη ηθών.

***

Η ανάλυση των κοινωνικών και πολιτικών ηθών και η ανεύρεση των αιτίων είτε της ευδαιμονίας είτε της κακοδαιμονίας σε μια συγκεκριμένη εποχή ή το να γνωρίζει κανείς τι πρέπει να γίνει για την προς το καλύτερο διόρθωση και ανόρθωση των πραγμάτων, δεν είναι αρκετό, όπως δεν είναι αρκετό να γνωρίζει κανείς τι είναι αρετή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι επιπλέον της γνώσεως να κατέχει κανείς την αρετή και να είναι διατεθειμένος να την ασκήσει. Αλλιώς πρόκειται για ματαιοπονία.

Όπως σωστά παρατηρεί και πάλι ο Σταγειρίτης φιλόσοφος, «αν τα λόγια αρκούσαν για να γίνει κανείς ενάρετος, τότε θα άξιζε να διαθέσει κανείς πολλά χρήματα για να τα εξασφαλίσει». Οι λόγοι όμως δεν είναι αρκετοί, επειδή οι πιο πολλοί άνθρωποι «oυ πεφύκασιν αιδοί πειθαρχείν αλλά φόβω, ουδ’ απέχεσθαι των φαύλων διά το αισχρόν αλλά διά τας τιμωρίας».

Είναι σαφές ότι αυτό ισχύει για όλους,  πολύ περισσότερο όμως για όσους άσκησαν ή ασκούν την εξουσία, ιδιαίτερα αυτούς που είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για την τραγική κατάσταση στην οποία οδήγησαν τη χώρα. Αυτοί που την κατέστρεψαν είναι αυτονόητο ότι δεν μπορούν οι ίδιοι να τη σώσουν, αφού δεν μπορούν να απαλλαγούν από τα ελαττώματα και τα προσωπικά χαρακτηριστικά, τα οποία συνετέλεσαν στο να φτάσουμε στο σημερινό τέλμα.

Το τι δέον γενέσθαι, είναι αυτονόητο!

proinoslogos gr