Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως ...

Του ΜΙΧΑΗΛ Γ. ΤΡΙΤΟΥ, Κοσμήτορα Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

proinoslogos gr

*   Πέρασαν 559 χρόνια από την αποφράδα εκείνη ημέρα της 29ης Μαΐου 1453, κατά την οποία «κρίμασιν οίς οίδε Κύριος» η Πόλις Εάλω. Έσβησε «ο οφθαλμός της Οικουμένης, το παγκόσμιον άκουσμα, το υπερκόσμιον θέαμα, ο ποδηγός της Ορθοδοξίας, του λόγου το μέλημα και του καλού παντός ενδιαίτημα». Η Ρωμανία Πάρθεν. Η Κων/λη έγινε Ινσταμπούλ και η Αγία Σοφία τζαμί.
Η άλωση της Κων/λεως, όπως γράφει ο Σλουμπερζέ, είναι ένα από τα μεγαλύτερα συμβάντα της ιστορίας του κόσμου, με τεράστια επίδραση στα πεπρωμένα της Ευρώπης. Με αυτή τερματίζεται η οικουμενική αποστολή του Βυζαντίου, υποχωρεί ο πολιτισμός που δημιούργησε ο βυζαντινός συγκρητισμός, βυθίζονται στο σκοτάδι οι λαοί τους οποίους το Βυζάντιο χειραγώγησε στην εθνική τους σταδιοδρομία.

Όπως επισημαίνει ο αείμνηστος ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυνθηνός «διά της καταλύσεως των τελευταίων λειψάνων της ρωμαϊκής κρατικής παραδόσεως, αφανίζεται και η ιδέα της οικουμενικής μοναρχίας. Επί των ερειπίων του μεσαιωνικού κόσμου οικοδομούνται αι νέαι εθνικαί μοναρχίαι, εγκαινιάζονται δε νέοι πολιτικοί προσανατολισμοί και νέα πολιτικά συστήματα, επικρατούν συν τω χρόνω νέαι πνευματικαί αναζητήσεις και τάσεις».
Η άλωση του 1453 ήταν κάτι το φυσικό και αναμενόμενο από καιρό. Η πραγματική όμως άλωση πρέπει να αναζητηθεί στην Φραγκοκρατία, που διέλυσε την πολιτική και οικονομική ενότητα της αυτοκρατορίας. Ο Άγγλος ιστορικός Άρνολντ Τόυνμπυ στο μνημειώδες έργο του «Σπουδή της ιστορίας» γράφει: «Οι Μωαμεθανοί Τούρκοι έδωσαν μόνον το τελειωτικόν κτύπημα εις μίαν κοινωνίαν, η οποία είχεν ήδη κατασπαραχθεί θανασίμως υπό της δυτικής χριστιανικής, εισβολής, η οποία μετημφιέσθη ανιέρως υπό το όνομα Δ’ Σταυροφορία και η οποία εστέρησε το Βυζάντιον της παρουσίας ενός βυζαντινού αυτοκράτορος επί διάστημα πλέον του ημίσεως αιώνος, 1204-1261 μ.Χ.».
Αν θα θέλαμε να εντοπίσουμε τα αίτια που προκάλεσαν την πτώση της Βασιλεύουσας θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτά είναι: η ψυχική διάσταση που είχε εκδηλωθεί στους κόλπους του Βυζαντίου, είτε με τη μορφή δυναστικών αντιθέσεων και κοινωνικών ανταγωνισμών είτε με τη μορφή θεολογικών και ιδεολογικών αντιθέσεων που λειτούργησαν διαλυτικά στο σώμα της αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα, η εισβολή ξένων δυνάμεων στο στρατό και την κρατική μηχανή, οι συνεχείς υποχωρήσεις στις δυτικές απαιτήσεις, οι εμφύλιοι πόλεμοι και η εσωτερική αναρχία, η ενίσχυση της μεγάλης ιδιοκτησίας σε βάρος των μικρών και κυρίως η καταπιεστική φορολογία δημιούργησαν μια οικονομική ολιγαρχία με αρνητικές συνέπειες στην κρατική συνοχή. Πέρα όμως των αρνητικών αυτών αιτίων της πτώσεως υπάρχει και η θετική πλευρά.
Όπως γράφει ο π. Γεώργιος Μεταλληνός «η πτώση επενήργησε λυτρωτικά, γιατί κράτησε την πνευματική και πολιτιστική καθαρότητα του Γένους και την αυτοσυνειδησία του, κάτι που επιβεβαιώνεται από το ίδιο το ‘21».
Η σύγχρονη επιστημονική έρευνα, που διέλυσε προκαταλήψεις, πλάνες και συκοφαντίες, έδωσε στο Βυζάντιο τη θέση που του ανήκει στην ιστορία. Έτσι το Βυζάντιο:

• * Διεφύλαξε για χίλια ολόκληρα χρόνια την πνευματική κληρονομιά της αρχαιότητας.

• * Δημιούργησε δικό του πολιτισμό με δικιά του υπόσταση και δικές του αξίες.

• * Μετέδωσε την αρχαία κληρονομιά και το δικό του πολιτισμό στους γειτονικούς λαούς.

• * Από το ε’ – ιβ’ αι. Ο βυζαντινός πολιτισμός απετέλεσε για τη χριστιανική Ευρώπη πρότυπο διοικήσεως, διπλωματίας, δημοσίων εσόδων, ηθών, πνευματικής καλλιέργειας και τέχνης.

• * Παρέλαβε τους Σλαύους από τη βαρβαρότητα, τους εκχριστιάνισε και τους εισήγαγε στη ζωή και τα πεπρωμένα της Ευρώπης.

• * Ακόμη και στους Τούρκους έδωσε πολύτιμα στοιχεία από τον πολιτισμό του, ιδιαίτερα θεσμούς πολιτικούς και κανόνες δικαίου, διά μέσου των οποίων διαρθρώθηκαν σε κράτος οι πριν νομάδες.

• * Εναπέθεσε τους θησαυρούς του στα χέρια εξελισσομένων λαών της Δύσεως, δίνοντας τις γόνιμες απαρχές της Αναγεννήσεως και του δυτικού πολιτισμού.

Μνήμονες της 29ης Μαΐου 1453 ας κρατήσουμε άσβεστη την κανδήλα του Γένους στους ήρωες και τους μάρτυρες της μεγάλης αυτής ημέρας.
Δεν πρέπει όμως να μείνουμε μόνο στο μνημόσυνο και το θρήνο, αλλά να συνδυάσουμε την επέτειο της αλώσεως με το σεμνό γενέθλιο γιορτασμό του νέου ελληνισμού. Μιας ιστορικής περιόδου που αποτελεί δικαίωση της θυσίας τους, απόδειξη της αρραγούς συνέχειας του βυζαντινού ελληνισμού και επιβεβαίωση της επιβιώσεως του Έθνους και συνεχίσεως της ιστορικής του αποστολής.

proinoslogos gr